ATATÜRK İLKELERİ ve İNKILAPLARI
ATATÜRK İLKELERİ: 1937 yılında yapılan değişiklikle Atatürk’ün 6 (Altı) ilkesi 1924 Anayasası’na eklenmiştir.
· CUMHURİYETÇİLİK
· HALKÇILIK
· LAİKLİK
· MİLLİYETÇİLİK
· İNKILAPÇILIK
· DEVLETÇİLİKTİR.
CUMHURİYETÇİLİK: Halkın kendi kendini yönettiği devlet şekline Cumhuriyet adı verilir. Bu yönetim biçiminde Halk kendini temsil edecek devlet başkanını ve milletvekillerini seçer.
Cumhuriyet ilkesi doğrultusunda yaşanan gelişmeler
· Saltanatın kaldırılması
· TBMM’nin açılması
· 1921 Anayasası’nın kabul edilmesi
· Cumhuriyet’in ilanı
· Halifeliğin kaldırılması
· 1924 Anayasası’nın kabul edilmesi
· Kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi
Cumhuriyetçilik ilkesi ile ilgili Anahtar Kelimeler
· Demokrasi
· Milli İrade
· Ulus Egemenliği
· TBMM’nin açılması
· Çok Partili Hayat ve Siyasi Partilerin kurulması
· Seçme ve Seçilme hakkı
· Seçimlerin yapılması ve oy verme
HALKÇILIK: Kanun önünde herkesin eşit olması ve. Halkın yararına olan her gelişmeler Halkçılık ilkesi ile ilgilidir.
Halkçılık ilkesi doğrultusunda yaşanan gelişmeler-İnkılaplar;
· Cumhuriyet’in ilanı
· Aşar Vergisinin kaldırılması
· Medeni Kanunu’nun Kabulü
· Kadınlara Siyasi Hakların verilmesi
· Kılık Kıyafet Kanunu
· Soyadı Kanunu
· Bazı Unvan ve Lakapların kaldırılması
· Tevhidi Tedrisat Kanunu
Halkçılık ilkesi ile ilgili Anahtar Kelimler;
· Demokrasi
· Eşitlik ve Adalet
· Ayrıcalıkların kaldırılması
· Sosyal Devlet Anlayışı
· Kanunun Üstünlüğü
LAİKLİK: Din işleri ile Devlet işlerinin birbirinden ayrılması, akıl ve bilimle hareket edilmesi, halkın inanç ve ibadetlerini özgür bir şekilde yaşamasını amaçlayan ilkedir.
Laiklik ilkesi doğrultusunda yaşanan gelişmeler-İnkılaplar;
· Saltanatın kaldırılması
· Halifeliğin kaldırılması
· Tevhidi Tedrisat Kanunu’nun kabul edilmesi
· Medreselerin kapatılması
· Şeriye ve Evkaf Vekaleti’nin kaldırılması
· Tekke, Türbe ve Zaviyelerin kapatılması
· Medeni Kanunu’nun kabulü
· ‘’Devletin Dini İslam’dır.’’ Maddesinin Anayasa’dan çıkarılması
· Kılık-Kıyafet Kanunu’nun çıkarılması
Laiklik İlkesi ile ilgili Anahtar Kelimeler
· Akıl ve Bilim
· Din ve Devlet işlerinin birbirinden ayrılması
· Din, İnanç ve İbadet Özgürlüğü
MİLLİYETÇİLİK: Kendi milletini yüceltmeyi amaç edinen ilkedir. Bu ilkede ırk yada din birliği değil de kader-kültür birliği esas alınmıştır. Milliyetçilik ilkesi, Kurtuluş Savaşımızın çıkış noktasını oluşturmuştur İçinde ‘’Türk’’ kelimesi geçen her gelişme Milliyetçilikle ilgilidir. ‘’Ne Mutlu Türküm Diyene’’ sözü de milliyetçilik ilkesiyle ilgildir
Milliyetçilik ilkesi doğrultusunda yaşanan gelişmeler-İnkılaplar
· Kabotaj Kanunu’nun kabulü
· Türk Tarih Kurumu’nun kurulması
· Türk Dil Kurumu’nun kurulması
· Tevhidi Tedrisat Kanunuyla
· Eğitim ve öğretimin birleştirilmesi
· Yabancı okulların denetim altına alınması
Milliyetçilik İlkesi ile ilgili Anahtar Kelimeler;
· Milli Birlik-Beraberlik
· Ulusal Bağımsızlık
· Kültür Birliği
İNKILAPÇILIK: Toplumu çağdaş medeniyetler seviyesine çıkarmak için yapılan her türlü gelişme İnkılapçılık ilkesi ile ilgilidir. İnkılapçılık ilkesinde Çağdaş Medeniyetler seviyesine ulaşmak için köklü değişiklerin yapılması ve eskinin yerine çağa uygun olanın (yeni olan) getirilmesi amaçlanmıştır.
İnkılapçılık İlkesi doğrultusunda yaşanan gelişmeler-İnkılaplar;
· Fes yerine Şapka takma zorunluluğunun getirilmesi
· Hicri Takvimin yerine Miladi Takvimin kabul edilmesi
· Mecelle’nin yerine Medeni Kanunu’nun kabul edilmesi
· Arap Harflerinin yerine Latin Harflerin kabul edilmesi
· Darülfünun yerine İstanbul Üniversitesi’nin açılması
· Sanayi Nefise Mektebinin yerine Güzel Sanatlar Fakültesinin açılması
İnkılapçılık ilkesi ile ilgili anahtar Kelimeler;
· Çağdaşlaşma (Muasırlaşma)
· Modernleşme
· Batının örnek alınması
· Kökten değişim
DEVLETÇİLİK: Halkın ve özel sektörün ekonomik gücünün yetmediği yerde, devletin ekonomik faaliyetlerde bulunması, fabrikalar açması ve ekonomiye yön vermesiyle ilgili olan ilkedir. Cumhuriyetin ilk zamanlarında halkın ve özel sektörün elinde sermaye bulunmaması ve 1929 Dünya Ekonomik Krizinin Türkiye’de de etkisini göstermesi nedeniyle 1930’lardan sonra Türkiye’de zorunlu olarak Devletçilik politikası uygulanmıştır.
Devletçilik ilkesi doğrultusunda yaşanan gelişmeler-İnkılaplar;
· İzmir İktisat Kongresi’nin toplaması
· İzmir İktisat Kongresinde alınan Misakı İktisadi Kararları
· Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı (Sovyetler Birliği’nin sanayileşmesi örnek alınarak uygulanmıştır.)
· Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı (II. Dünya Savaşının çıkmasından dolayı uygulanamamıştır.)
ATATÜRK İNKILAPLARI (DEVRİMLERİ)
SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR
· Birinci TBMM’nin açılışı
· 1921 Anayasasının kabulü
· Saltanatın kaldırılması
· Ankara’nın Başkent Olması
· Cumhuriyet’in ilânı
· Halifeliğin kaldırılması
· Şeriye Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması
· Erkanı Harbiye Vekaleti’nin ayrılması
· 1924 Anayasasının kabulü
· Birinci TBMM’nin açılışı: İstanbul’da toplanan son Osmanlı Mebusan Meclisinin kapanması ve akabinde Milli Mücadele yanlılarının Atatürk liderliğinde Ankara’da 23 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisini açmaları Siyasi alanda yapılan inkılaplar arasında gösterilir.
· 1921 Anayasasının kabulü: I. İnönü Savaşından sonra 20 Ocak 1921 tarihinde Ulus Egemenliğine dayalı yeni bir anaysa hazırlanması Siyasi alanda yapılan inkılaplar arasında gösterilir.
· Saltanatın kaldırılması: Lozan Barış Konferansına TBMM’nin yanında İstanbul hükümetinin çağrılması üzerine 1 Kasım 1922 yılında TBMM tarafından Saltanat kaldırılması Siyasi alanda yapılan inkılaplar arasında gösterilir. . (Bu gelişme Cumhuriyetçilik ve Laiklik ilkeleri ile ilgilidir.) Bu İnkılapla Saltanat ve Halifelik birbirinden ayrılmış, Sultan Mehmet Vahdettin ülkeden ayrılmış ve TBMM tarafından Halifelik makamına Osmanlı Hanedanına mensup Abdülmecid Efendi atanmıştır. Not: Saltanatın kaldırılması, I. TBMM’nin yaptığı tek inkılap olmuştur.
· Ankara’nın Başkent Olması: 13 Ekim 1923’te TBMM’de çıkarılan kanunla ‘’Ankara’’ resmi olarak Türkiye Cumhuriyeti’nim başkenti olmuştur.
· Cumhuriyet’in ilânı: Devletin rejim sorununa son vermek amacıyla 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet ilan edildi. “Türkiye Devleti’nin yönetim şekli cumhuriyettir.’’ Maddesi Anayasaya eklenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa, ilk Başbakanı ise İsmet Paşa olmuştur. Meclis hükûmet sisteminden, Kabine hükümet sistemine geçilmiştir.
· Halifeliğin kaldırılması: Urfa Milletvekili Şeyh Saffet Efendi ve 53 arkadaşının TBMM’ye verdiği yasa tasarısının mecliste görüşülmesi neticesinde 3 Mart 1924’te Halifelik Kaldırılmıştır. Bu gelişme sonrasında Halife Abdülmecid Efendi ve bütün Osmanlı hanedanı yurt dışına çıkarılmıştır. (Halifeliğin Kaldırılması Laiklik ve Cumhuriyetçilik ilkeleri kapsamında ele alınabilir.)
· Şeriye Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması: Din işleri ile Vakıf İşlerini bir arada yürüten bu bakanlık 3 Mart 1924 tarihinde TBMM’de çıkarılan kanunla kaldırılmıştır. Bu Bakanlığın yerine Diyanet İşleri Başkanlığı ile Vakıflar Genel Müdürlüğü Kurulmuştur. Bir nevi Devlet işleri ile Din işleri bu gelişmeyle birbirinden ayrılmıştır. (Laiklik ilkesi kapsamında yapılan bir inkılaptır.)
· Erkanı Harbiye Vekaleti’nin kaldırılması: 3 Mart 1924 tarihinde TBMM’de çıkarılan bir kanunla bu bakanlığın kaldırılması neticesinde Ordu ve Siyaset birbirinden ayrılmıştır. Orduyla ilişiğini kesmeyen milletvekillerinin siyaset yapması yasaklanmıştır. Bu bakanlığın yerine Genel Kurmay Başkanlığı ile Milli Savunma Bakanlığı kurulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Genel Kurmay Başkanı Fevzi Çakmak olmuştur.
· 1924 Anayasasının kabulü: Milli Egemenliği esas alan 1924 Anayasası Siyasi alanda yapılan inkılaplar kapsamında değerlendirilebilir. ‘’Devletin Dini İslam’dır.’’ Maddesi 1928 yılında bu anayasadan çıkarılmış ve Atatürk’ün 6 ilkesi 1937 yılında bu anayasaya eklenmiştir.
NOT: 3 MART 1924 TARİHİNDE YAŞANAN GELİŞMELER;
· Halifeliğin kaldırılması
· Şeriye ve Evkaf Vekaleti kaldırılması
· Erkanı Harbiye Umum Vekaleti kaldırılması
· Tevhidi Tedrisat Kanunu kabulü
HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILALAR
· İsviçre'den; Medeni Kanun, İcra ve İflas Kanunu ve Ticaret Kanunu
· İtalya'dan Ceza Kanunu
· Almanya’dan Ticaret Kanunu alınmıştır
· MEDENİ KANUNU’NUN KABULÜ: Kişilerin birbirleriyle ve devletle olan ilişkilerini, aile, borç ve miras hukukunu düzenlemek amacıyla kabul edilen kanundur. Medeni Kanun; İsviçre’den örnek alınarak hazırlanmıştır. 1926 yılında Medeni Kanun’unun yürürlüğe girmesiyle Osmanlı Devletinden kalma Mecelle Kanunu kaldırılmıştır. Medeni Kanunla birlikte hukuksal alanda kadın erkek eşitliği sağlanmıştır.
Medeni Kanunla Kadına verilen Haklar;
· Mirasta kadın erkek eşitliği
· Tanıklıkta kadın erkek eşitliği
· Kadınlara çalışma hakkının verilmesi
· Tek eşli Evlilik, Resmi nikah zorunlu hale getirilmesi
· Kadına boşanma hakkı verilmesi
Not: Medeni Kanunla Kadınlara Sosyal Alanda haklar verilmiştir. Siyasi Alanda haklar ise 1930’lu yıllardan sonra verilmiştir.
· 1930 yılında Kadınlara, Belediye Seçimlerine katılma hakkı verildi.
· 1933 yılında Kadınlara, Muhtarlık Seçimlerine katılma hakkı verildi.
· 1934 yılında Kadınlara, Genel (Milletvekili) Seçimlerde seçme ve seçilme verildi.
NOT: 1935 seçimlerinde 18 kadın milletvekili seçilmiştir.
NOT: Fransa’da kadınlar 1944’te, Yunanistan’da 1952, İsviçre’de 1974’te seçme ve seçilme hakkına kavuştu.
ANAYASA HAREKETLERİ;
· 1921 Anayasası (Teşkilatı Esasiye): 20 Ocak 1921’de kabul edilmiştir. Kurtuluş Savaşı yıllarında Olağanüstü şartlarda hazırlanan, kişi haklarına yer vermeyen ve 24 maddeden oluşan kısa bir anayasadır. 1924 yılında yeni anayasa hazırlanan kadar Kanuni Esasiye ile birlikte yürürlükte kalmıştır. Güçler Birliği ilkesini Esas alan bu anayasaya göre Yasama, Yürütme ve Yargı yetkileri TBMM’de toplanmıştır.
· 1924 Anayasası: 20 Nisan 1924’te TBMM’de kabul edilerek yürürlüğe girdi. Bu anayasanın yürürlüğe girmesiyle Kanuni Esasi ve Teşkilatı Esasi kaldırılmıştır. Bu Anayasa 1960 Askeri Darbesine kadar yürürlükte kalmıştır.
Maddeleri:
· Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir.
· Devletin yönetim şekli Cumhuriyettir.
· Devletin dini İslam, başkenti Ankara ve dili Türkçe'dir.
· Devletin başkenti, rejimi ve bayrağı değiştirilemez.
· Yasama ve Yürütme yetkileri meclise aittir.
· Yargı, bağımsız mahkemelerce yürütülür.
Not: “Devletin dini İslam’dır.” ibaresi 1928 yılında anayasadan çıkarılmıştır.
Not: 1937 yılında yapılan değişiklikle Atatürk ilkeleri bu anayasaya eklenmiştir.
EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR
· Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü (3 Mart 1924) :
· Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) :
· Maarif Teşkilatı Kanunu (2 Mart 1926) :
· Harf Devrimi (1 Kasım 1928) :
· Millet Mektepleri açılması (24 Kasım 1928) :
· Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’nin kurulması (15 Nisan 1931) :
· Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin kurulması (12 Temmuz 1932) :
· Üniversite Reformu (1933) :
· Güzel Sanatlar Alanında Yapılan Gelişmeler
· Tevhid-İ Tedrisat Kanunu’nun kabulü (3 MART 1924): Türkiye Cumhuriyeti’ndeki Her türlü eğitim ve öğretim kurumları devletin kurumu olan Milli Eğitim Bakanlığı’nın çatısı altında toplanmıştır. Bu kanunla eğitimdeki ikiliğe son verilmiş, Medreseler kapatılmış ve azınlık okulları denetim altına alınmıştır.
· Harf İnkılabı (1 KASIM 1928): Yürürlüğe giren kanunla Arap Alfabesinin yerine Latin Alfabesi kabul edilmiş ve bütün resmî yazışmaların yeni Türk harfleri ile yapılması yasal zorunluluk olmuştur. Yeni harflerin resmen kabulüyle ülkede okuma yazma seferberliği başlatılmıştır.
· Millet Mekteplerinin açılması: Halka yeni alfabeyi öğretmek amacıyla 24 Kasım 1928 tarihinde millet mektepleri açılmıştır.
· Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’nin kurulması (15 Nisan 1931) : Türk Tarihinin araştırılması amacıyla bugün ki adıyla Türk Tarih Kurumu kurulmuştur.
· Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin kurulması (12 Temmuz 1932) : Türk dilinin zenginliğini ortaya çıkarmak ve yabancı kelimelerden arındırmak amacıyla bugün ki adıyla Türk Dil Kurumu açılmıştır.
· Üniversite Reformu (1933) : 1933 yılında Darülfünun, İstanbul Üniversitesi’ne dönüştürüldü.
· Güzel Sanatlar Alanında Yapılan Gelişmeler
1924’te Musiki Muallim Mektebi (Müzik Öğretmen Okulu) kurulmuştur.
1926’da açılan Gazi Eğitim Enstitüsünde resim bölümü açılmıştır.
1928’de Sanayi-i Nefise Mektebi, Güzel Sanatlar Akademisine dönüştürülmüştür.
1932’de Cumhurbaşkanlığı Filarmoni Orkestrası kurulmuş,
1934’te Millî Musiki Akademisi
Darülbedayi, 1934’te çağın gereklerine göre İstanbul Şehir Tiyatrosuna dönüştürülmüştür.
1936’da Ankara Konservatuvarı açılmıştır.
1936’da Dil ve Tarih, Coğrafya Mektebi açılmıştı.
1937’de İstanbul Resim ve Heykel Müzesi açılmıştır.
TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR
· Şapka İnkılabı (25 Kasım 1925): Fes giyme zorunluluğu, 25 Kasım 1925 tarihinde kaldırılarak yerine "Şapka kanunu" getirildi. M. Kemal, şapkayı İlk kez Kastamonu'da giyerek bu yeniliği başlattı.
· Bazı Kıyafetlerde Yapılan Düzenleme: 3 Aralık 1934’te çıkarılan başka bir kanunla, dinî kıyafetlerin din adamları tarafından yalnızca ibadethanelerde kullanılabilmesi zorunluluğu getirildi. Ülke de kılık kıyafet birliği sağlanmaya çalışıldı. Diyanet İşleri başkanı, Haham başı ve Patrikler dini kıyafetle dolaşabilecekti.
· Tekke, Zaviye Ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925): Tarikat üyelerinin toplandığı yer olan Tekke ve Zaviyeler, 1925'te çıkarılan bir kanunla kapatılmışlardır.
· Takvimde Değişiklik: 1926’dan itibaren Hicri takvimin yerine Miladi takvim yürürlüğe girdi.
· Rakamlarda Değişiklik: 1928’de itibaren Batılı ülkelerin kullandığı rakamlar da kabul edildi.
· Saat ve Ölçülerde Yapılan Değişiklikler: 1931’de yapılan yasal düzenlemeyle metre ve kilogram gibi ölçü birimleri kabul edildi.
· Soyadı Kanununun Kabulü: 1934’te Soyadı Kanunu kabul edildi. Ağa, hacı, hafız, hoca, molla, bey, beyefendi, hanım, hanımefendi, paşa, hazretleri gibi unvanların resmî kullanımı yasaklandı. 24 Kasım 1934’te Mustafa Kemal Paşa’ya TBMM tarafından “Atatürk” soyadı verildi.
· Hafta Tatilinde Değişiklik: 1935’te yapılan düzenlemeyle Hafta tatili cuma gününden pazar gününe alındı.
EKONOMİ ALANINDAKİ GELİŞMELER
· İzmir İktisat Kongresi: Lozan Görüşmelerine ara verildiği dönemde 17 Şubat 1923’te yeni Türk Devleti’nin ekonomi politikasını belirlemek ve ülkeyi kalkındırmak için İzmir İktisat Kongresi toplandı. Bu kongrede Misak-ı İktisadi (Milli Ekonomi Andı) kabul edilmiş ve ekonomik bağımsızlık hedeflenmiştir. Misakı İktisadi Kararlarına göre; Hammaddesi yurt içinde olan sanayi dalları ve işletmelerin kurulmasına, Tekelleşmenin önüne geçilmesine, özel sektöre teşvik kredisinin verilmesine ve özel teşebbüsün yapamadığı işleri devletin üstlenmesine karar verilmiştir.
· Birinci Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı, 1933-1939 yılları arsında uygulanmıştır. II. Birinci Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı 1939’da uygulanmaya çalışılmış; fakat II. Dünya Savaşının çıkmasıyla istenen amaca ulaşılamamıştır.
SANAYİ VE TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER
· 1924’te Türkiye İş Bankası kuruldu.
· 1925’te Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu.
· 1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarıldı. (28 Mayıs 1927) (Özel Sektöre mali destek vermek amacıyla çıkarılmıştır.)
· 1929 Dünya Ekonomik Krizi sonrasında yerli malı ve üretim kullanımı teşvik edildi.
· 1933'te ilk planlı ekonomi uygulaması olan 1. Beş yıllık kalkınma planı yürürlüğe girdi.
· 1933’te Sanayi Maadin Bankası, Sümerbank’a dönüştürüldü.
· 1935’te Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kuruldu.
· 1935’te Etibank kuruldu.
· 1939’da Karabük'te Demir Çelik Fabrikası açıldı.
TARIM ALANINDAKİ GELİŞMELER
· 1925’te Aşar vergisi kaldırıldı. (17 Şubat 1925) (Halkçılık ilkesi kapsamında değerlendirilebilir.)
· Ankara’da, Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu, daha sonra Ziraat Fakültesi oldu.
ULAŞTIRMA ALANINDAKİ GELİŞMELER
· 1925-1933 yılları arasında 2048 km demir yolu yapıldı
· 1926’da çıkarılan Kabotaj Kanunu ile Türk kara sularında yalnızca Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına gemi işletme hakkı verildi. (Bu Kanun Milliyetçilik İlkesi kapsamında değerlendirilebilir.)
SAĞLIK ALANINDAKİ GELİŞMELER
· 1930’da Umumi Hıfzıssıhha Kanunu çıkarıldı. Bu kanunla kolera, veba, tifo, tifüs, zehirlenme, çiçek, difteri, kızıl gibi Bu tür salgın hastalıklar parasız tedavi edilmeye başlandı.
· 1923’te ise “Türkiye Hilâl-i Ahmer Cemiyeti” Kızılay’a dönüştürüldü.
· 1924’te Ebe Okulu açıldı.
· 1925’te ise Kızılay Hemşire Okulu açıldı.
