Mustafa Kemal'in eğitim hayatı ve askerlik hayatının ilk yılları
• Mustafa Kemal 1881 yılında Selanik'te dünyaya gelmiştir.
• Mustafa Kemal sırasıyla; Şemsi Efendi Okulu (ilkokul), Selanik Askeri Rüştiyesi (askeri ortaokul), Manastır Askeri İdadisi (askeri lise), İstanbul Harp Okulu (yüksekokul) ve Harp Akademisinden (üniversite) mezun olmuştur.
• Not; Günümüzde Selanik şehri Yunanistan'da, Manastır şehri ise Kuzey Makedonya'da bulunur.
• Matematik öğretmeni Yüzbaşı Mustafa Sabri Bey, Selanik Askeri Rüştiyesi'nde okuduğu dönemde Atatürk'e, Kemal ismini vermiştir.
• Mustafa Kemal, Manastır Askeri idadisinde okuduğu dönemde ünlü şair Ömer Naci ve Ali Fethi Bey ile tanışmıştır.
• Mustafa Kemal, Manastır Askeri idadisinde okuduğu dönemde edebiyata ve tarihe ilgi duymaya başlamıştır.
• Mustafa Kemal, Manastır Askeri idadisinde okuduğu dönemde 1897'de Türk-Yunan savaşı (Dömeke Savaşı) olmuştur.
• Mustafa Kemal, İstanbul Harp Okulu'nu Ali Fuat Cebesoy ile birlikte okumuştur.
• Mustafa Kemal, İstanbul Harp Akademisini bitirdikten sonra asker olarak Şam'da ilk kez görev almıştır. Artık Mustafa Kemal'in öğrencilik yılları bitmiştir
• Mustafa Kemal, Şam'da ki görevi sırasında 1905'te "Vatan ve Hürriyet Cemiyetini" kurmuştur. Vatan ve Hürriyet Cemiyetine ait Şam (Suriye), Beyrut (Lübnan), Yafa (İsrail), Kudüs (Filistin) ve Selanik (Yunanistan) şehirlerinde şubeler açılmıştır.
• II. Abdülhamid'in otokratik yönetimine (tek kişi yönetimi) karşı kurulan "Vatan ve Hürriyet Cemiyeti" 1907 yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne katılmıştır. Mustafa Kemal, fikir ayrılıklarından dolayı 1907 yılında bu cemiyetten ayrılmıştır.
• Mustafa Kemal; Şam'daki ve Selanik'teki askeri görevlerinden sonra 1911'de Bingazi'ye (Trablusgarp-Libya) geçmiş ve burada görev almıştır.
• Sevgili öğrenciler; Kuzey Afrika, Balkanlar, Kafkasya'nın harita üzerinde nerede bulunduğunu öğrenin ve bu bölgelerdeki ülkelerin hangileri olduğunu ezberleyin. Bu bilgi sonraki konularda işinize çokça yarayacaktır.
• Mustafa Kemal, 1913 yılında Sofya Ataşemiliterliği (askeri Elçi) görevine başlamıştır. Mustafa Kemal, Sofya Ataşemiliterliği görevinde bulunduğu sırada I. Dünya Savaşı çıkmıştır.
20 yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti
• I Dünya Savaşı'ndan kısa bir süre önce Osmanlı Devleti'nin Trablusgarp Savaşı ile Kuzey Afrika'daki son topraklarını ve Balkan savaşlarıyla Balkan topraklarını kaybetmesiyle Anadolu oldukça fazla göç almış, devletin gelir kalemleri azalmış ve ihracat düşmüştür. Bu gelişmeler Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı öncesinde iflasın eşiğine gelmesine neden olmuştur.
• İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin girişimlerinin yanında, İngiltere ile Rusya'nın Reval'de (Estonya) görüşmeleri II. Abdülhamid'in meşrutiyeti yeniden ilan etmesini sağladı.
• Meşrutiyet nedir? : Bir hükümdarın başkanlığı altında parlamento (meclis) yönetimine dayanan yönetim biçimidir. Yani hükümdar ile meclisin bir arada olduğu yönetim biçimidir. Meşrutiyet yönetim biçimi için "Meşruti Monarşi" ya da "Anayasal Monarşi" isimleri de kullanılır.
• Osmanlı tarihinde 1876-1878 yılları arasındaki döneme "I. Meşrutiyet Dönemi", 1908-1920 yılları arasındaki döneme "II. Meşrutiyet Dönemi" adı verilir
• 1908 yılında İkinci Meşrutiyet'in ilan edilmesinden sonra Yunanistan Girit Adası'nı; Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ise Bosna Hersek'i ilhak etti ve Bulgaristan da bağımsızlığını ilan etti.
• İlhak etmek: bir bölgeyi zorla egemenliği altına almak demektir.
• İkinci Meşrutiyet'in ilanından sonra sansür (denetleme) kaldırılmış, genel af ilan edilmiş ve Meclis-i Mebusan tekrar açılmıştır.
• II. Meşrutiyet'in ilanından rahatsızlık duyan bir kesim tarafından 13 Nisan 1909 tarihinde İstanbul'da büyük bir ayaklanma çıkmıştır. 31 Mart Vakası olarak adlandırılan bu ayaklanma Mahmut Şevket Paşa komutasındaki hareket ordusu tarafından bastırılmıştır.
• 31 Mart Vakası: Osmanlıda mevcut yönetimi ve anayasal düzeni değiştirmeye yönelik ilk isyandır.
• 31 Mart Vakasının bastırılmasından sonra Sultan 2. Abdülhamid tahttan indirilmiş onun yerine Sultan Mehmet Reşat padişah olmuştur.
• İtalya, 1911 yılında Osmanlı Devleti'nin Kuzey Afrika'da kalan son toprak parçası Trablusgarp ve Bingazi (bugünkü Libya) topraklarını işgal etmiştir.
• Osmanlı Devleti'nin Kuzey Afrika'daki Cezayir (1830) ve Tunus (1881) toprakları Fransızlar tarafından işgal edilmişti. Mısır (1882) toprakları ise İngilizler tarafından işgal edilmişti.
• Libya topraklarındaki Trablusgarp Savaşı'na gizli yollarla katılan Enver Paşa, Mustafa Kemal, Ali Fethi Bey gibi önemli komutanlar bölgedeki yerli ahalinin direnişini sağlamışlardır.
• Mustafa Kemal, gazeteci Mustafa Şerif Bey takma ismi ile Trablusgarp'a gitmiştir.
• 1912 yılında İtalya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan Uşi Antlaşmasıyla (Uşi: İsviçre'de bir şehir) Trablusgarp Savaşı sona ermiştir.
• Uşi Antlaşması ile Osmanlı Devleti Kuzey Afrika'daki son toprak parçası olan Trablusgarp'ı (Libya) kaybetmiş ve Ege Denizi'ndeki 12 Ada geçici olarak İtalya'ya verilmiştir. I Dünya Savaşı'nın çıkması nedeniyle İtalya 12 adayı Osmanlı Devleti'ne geri vermemiştir.
• Trablusgarp Savaşı devam ederken Karadağ'ın Osmanlı'ya saldırması ile başlayan Birinci Balkan Savaşı'na daha sonra Bulgaristan, Sırbistan ve Yunanistan da dahil olmuştur. Osmanlı Devleti Birinci Balkan savaşında başarısız olmuş ve Doğu Trakya (Edirne-Kırklareli) topraklarını da kaybetmiştir. Bulgaristan ile Osmanlı Devleti arasında Midye-Enez hattı sınır olarak belirlenmiştir.
• Balkan devletleri arasındaki anlaşmazlıktan doğan İkinci Balkan Savaşı'nda; Osmanlı Devleti savaşmadan Edirne ve Kırklareli'ni geri almıştır.
• İkinci Balkan Savaşı'ndan sonra Balkan Devletleri kendi aralarında 1913'te Bükreş Antlaşması'nı imzaladılar. Romanya, Yunanistan, Bulgaristan, Sırbistan ve Karadağ arasındaki sınırlar bu antlaşma ile belirlenmiştir.
• II. Balkan Savaşı'ndan sonra Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında 1913'te İstanbul Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmayla Edirne ve Kırklareli Osmanlı Devleti'nde kalmış ve Meriç Nehri sınır kabul edilmiştir.
• II. Balkan Savaşı'ndan sonra Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında 1913'te Atina Antlaşması imzalanmıştır. Batı Trakya, Yanya, Girit Adası ve Selanik Yunanistan'a bırakılmıştır. Meriç Nehri iki ülke arasında sınır kabul edilmiştir. Gökçeada (imroz) ve Bozcaada dışındaki Ege Adaları Yunanistan'a verilmiştir.
• Balkan Savaşları, Osmanlı Devleti'nin 20. Yüzyılda en çok toprak kaybettiği savaşlar olmuştur. Balkan savaşları sonrasında Arnavutluk bağımsızlığını kazandı.
I. Dünya Savaşı sürecinde Osmanlı Devleti
A) I. Dünya Savaşı (1914-1918)
I Dünya Savaşı dünyayı etkileyen birçok insanın ölmesine sakat kalmasına ve büyük maddi kayıplara sebep olan bir savaştır. Bu savaşın sonuçları yönüyle bütün dünya Devletlerini etkilemesi "Dünya Savaşı" olarak nitelendirilmesini beraberinde getirmiştir.
Savaşın nedenleri
• Sanayi İnkılabı ile birlikte büyük devletlerin sömürge yarışı, gruplaşmalar ve silahlanma
• Fransız İhtilali'nin yaymış olduğu Milliyetçilik düşüncesi
Savaşın çıkışı
• Avusturya Macaristan veliahtının Saraybosna ziyareti sırasında bir Sırp tarafından suikast sonucu öldürülmesi ve hemen ardından Avusturya-Macaristan'ın Sırbistan'a savaş ilan etmesiyle I. Dünya Savaşı başlamıştır. I. Dünya Savaşı'nın başlaması ile Almanya, Avusturya-Macaristan'ın yanında yer almış, Rusya da Sırbistan'a destek vermiştir. İngiltere ile Fransa da müttefikleri olan Rusya'ya yanında yer almışlardır.
Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girişi
• Osmanlı Devleti, Balkanlardaki Toprak kayıplarını telafi etmek amacıyla Almanya ile uzlaşma yoluna gitmiştir. İttihat Terakki hükümetinin İleri gelenlerinin Alman hayranlığı da Osmanlı Devleti'nin Almanya'nın yanında savaşa girmesine neden olmuştur.
• İngiliz ve Fransız donanmasından kaçarak Osmanlı Devleti'ne sığınan Goben (Yavuz) ve Breslav (Midilli) isimli iki Alman gemisinin, Osmanlı Devleti'nin hizmetine alınması ve bu iki geminin Karadeniz'de Rus liman ve şehirlerini bombalaması üzerine Osmanlı Devleti de I. Dünya Savaşı'na girmiş oldu.
Osmanlı Devleti'nin savaştığı cepheler
A) Çanakkale Cephesi
• İtilaf Devletleri Rusya'ya askeri yardım yapmak amacıyla açmış oldukları cephedir. Bu cephede Mağlup olan itilaf Devletleri, 10 Ocak 1916'da Çanakkale'den tamamen çekilmişlerdir.
• Bu savaştaki başarılarından dolayı Cevat Çobanlı'ya "18 Mart Kahramanı" ünvanı verilmiştir.
• İtilaf devletlerine karşı elde edilen bu zaferden etkilenen Bulgaristan, İttifak Devletlerinin yanında savaşa girmiştir.
• Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'nda İtilaf devletlerine karşı başarılı olduğu tek cephe Çanakkale cephesidir.
• Mustafa Kemal, Fevzi Çakmak ve Kazım Karabekir gibi önemli komutanlar Çanakkale Cephesi'nde görev almışlardır.
B) Kafkas Cephesi
• Kars, Ardahan ve Batum'u Ruslardan geri almak amacıyla Dönemin Genelkurmay Başkanı Enver Paşa'nın emriyle açılmıştır.
• Kış ayında (Aralık) girişilen Sarıkamış Harekatı başarısızlıkla sonuçlanmış ve Kafkas cephesinde binlerce Asker Allahuekber Dağları'nda savaşamadan donarak hayatını kaybetmiştir.
• Osmanlı Devleti'nin Sarıkamış faciasında yaşadığı kayıplar üzerine Rusya; Erzurum, Trabzon, Van, Muş, Bitlis, Bayburt ve Erzincan'ı işgal etmiştir.
• Rusların Brest Litovsk Antlaşması (1917) ile I. Dünya Savaşı'ndan ayrılmasıyla Elviye-i Selase (Kars, Ardahan ve Batum) Osmanlı Devleti'ne geri verilmiş ve Kafkas Cephesi kapanmıştır.
• Osmanlı Devleti, Kafkas Cephesinde başarısız olmasına rağmen kazançlı çıktığı bir cephedir.
C) Kanal Cephesi
• İngiltere'nin Hindistan ve Kuzeydoğu sömürgeleri ile bağını kesmek için Osmanlı Devleti tarafından açılan bir cephedir.
• Kanal harekatını 4. Ordu komutanı Cemal Paşa yönetmiştir. Kanal Harekatı başarısız olunca İngiliz birliklerinin karşı taarruzu başlamıştır.
• Dönemin padişahı Mehmet Reşat'ın Cihat çağrısı İslam aleminde karşılık bulmamış vr böylelikle Ümmetçilik (İslamcılık) düşüncesi önemini kaybetmiştir.
D) Suriye-Filistin Cephesi
• Kanal Cephesi'nin devamı niteliğinde açılmıştır. Osmanlı Devleti bu cephede başarısız olmuştur. İngilizler; Şam ve Halep'i ele geçirmişlerdir.
E) Irak Cephesi
• Irak petrollerini ele geçirmek ve Ruslara yardım göndermek amacıyla İngilizler tarafından açılan cephedir.
• İngilizler Kut'ül Amare'de büyük bir bozguna uğramıştır. VI. Ordu komutanı Halil (Kut) Paşa komutasındaki Türk birlikleri, Kut'ül Amare'de İngilizleri esir almıştır.
• Kut'ül Amare zaferinden sonra Irak cephesindeki güç dengesi İngilizlerin eline geçmiştir. Mondros Ateşkes Antlaşması'nın imzalanmasından sonra İngilizler Musul'u işgal etmiştir.
F) Hicaz Yemen Cephesi
• Hicaz Emiri Şerif Hüseyin Osmanlı'ya karşı isyan etmiş ve bu cephede İngilizlerin yanında Osmanlı Devleti'ne karşı savaşmıştır.
• Bu cephede, Arap aşiretlerinin İngilizlerle birlikte hareket etmesi Ümmetçilik akımının etkisini yitirmesine neden olmuştur.
• "Çöl Kaplanı" lakabını alan Fahrettin Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu bu cephede İngilizlere karşı büyük bir destan yazmışlardır.
G) Galiçya-Romanya-Makedonya Cepheleri
• Bulgaristan'a ve Avusturya Macaristan imparatorluğu'na yardımda bulunmak için Osmanlı Devleti tarafından Balkanlarda açılan cephelerdir. Bu cephelerde Romanya, Fransa ve Rusya'ya karşı savaşılmıştır
Mustafa Kemal'in I Dünya Savaşı'nda bulunduğu cepheler
Çanakkale cephesi:
• Mustafa Kemal, Conkbayırı, Kireçtepe ve Anafartalar'da önemli zaferler kazandı.
• Mustafa Kemal, Çanakkale Savaşındaki başarılarından ötürü albaylığa terfi etmiş ve "payitaht kurtaran kahraman" unvanı ile anılmaya başlamıştır.
Kafkas Cephesi:
• Mustafa Kemal Muş ve Bitlis'i Rus işgalinden kurtulmasına yardımcı olmuştur.
Suriye Filistin cephesi
• Mustafa Kemal, Bu cephede İngilizlere karşı mücadele eden Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığı'nda görev almıştır. Mustafa Kemal bu görevde iken I. Dünya Savaşı sona ermiştir.
Not: 1915 tarihli göç yasasının çıkarılmasıyla (Tehcir Kanunu ya da Sevk ve İskan Kanunu) Doğu Anadolu'da huzursuzluk çıkaran ve olaylara karışan Ermeniler Irak ve Suriye'ye göç ettirilmiştir.
I. Dünya Savaşı'nın sona ermesi
• ABD'nin 1917'de itilaf devletlerinin yanında savaşa girmesiyle itilaf devletlerini güç kazandı ve savaşın sona erme süreci hız kazanmıştır.
• ABD İngiltere ve Fransa birlikleri Batı Cephesi'nde Almanları ağır bir yenilgiye uğratmıştır. Almanya'nın 1918'de savaştan çekilmesiyle I. Dünya Savaşı sona ermiştir.
• İttifak Devletleri'nden savaştan ayrılan ilk devlet Bulgaristan, İtilaf Devletlerinden ise Japonya'dır.
• Bolşevik devriminden sonra Rusya, Brest Litovsk Antlaşması ile I. Dünya Savaşı'ndan çekilmiştir.
• İtilaf Devletleri tarafından; Bulgaristan ile "Selanik", Osmanlı Devleti ile "Mondros", Avusturya-Macaristan ile "Villa Guiste" ve Almanya ile "Rethondes" mütarekeleri (Ateşkes Antlaşması) imzalanmıştır.
I. Dünya Savaşı'nın sonuçları
• Almanya, Avusturya'Macaristan, Rusya ve Osmanlı gibi İmparatorluklar parçalandı. Avrupa'da çok sayıda yeni devlet kuruldu. (Çekoslovakya, Polonya, Letonya, Estonya, Litvanya, Yugoslavya, Avusturya ve Macaristan)
• Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kuruldu. ABD başkanı Wilson'un önerisiyle kurulmuştur.
• Sömürgeciliğin yerini "Manda ve Himaye" sistemi aldı.
• Tank, kimyasal silahlar ve denizaltı ilk kez bu savaşta kullanıldı.
• Bu savaşta yaklaşık olarak 10 milyona yakın asker hayatını kaybetmiştir.
Mondros Ateşkes Antlaşması
• Osmanlı Devleti açısından I. Dünya Savaşı'nı bitiren Mondros Ateşkes Antlaşması, Yunanistan toprağı olan Limni Adası'nda imzalanmıştır.
• Mondros Ateşkes Antlaşması'nı Bahriye Nazırı Rauf (Orbay) Bey başkanlığındaki Türk Heyeti tarafından imzalanmıştır.
• Mütarekeye göre Doğu Anadolu'da bir karışıklık çıkması halinde İtilaf Devletlerine "Vilayet-i Sitte" adı verilen "Erzurum, Van, Bitlis, Diyarbakır, Sivas ve Elazığ"ı işgal etme hakkı verilmiştir.
• Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra İngiltere ilk olarak Musul'u (1918) işgal etmiştir. Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra itilaf devletlerinin Anadolu toprakları dışında işgal ettiği ilk yer Musul'dur.
• Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra İngilizler; Kars, Ardahan, Batum, Antep, Maraş, Urfa, Konya istasyonu, Bilecik, Samsun ve Merzifon'u işgal etmiştir.
• Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra Fransızlar; Mersin, Adana, Dörtyol ve Afyon istasyonlarını işgal etti.
• Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra İtalyanlar; Antalya, Konya Kuşadası, Bodrum, Fethiye, Muğla ve Marmaris'i ele geçirdi.
Wilson İlkeleri:
• "On Dört Nokta" olarak da adlandırılır.
• ABD Başkanı Woodrow Wilson’ın 18 Ocak 1918’de ABD kongresinde yaptığı konuşmasında, Birinci Dünya Savaşı'nın son bulması, barışın yapılması için gerekli ortamın oluşturulması ve barışın nasıl olacağı konusunda koşulları açıkladığı ilkelere verilen ad.
• Bu belgede, Birinci Dünya Savaşında yenen devletler ile yenilen devletler arasında imzalanacak antlaşmalarda uyulması gereken prensiplerden söz edilmiştir.
• Wilson ilkelerinde; Sömürgeciliğin kaldırılması, Yenilenlerden savaş tazminatı ve toprak alınmaması, Antlaşmaların gizli olmaması ayrıca Azınlıkların devlet kurma hakkı olduğu ile ilgili konulara yer verilmiştir.
Paris Barış Konferansı
• I. Dünya Savaşı sonrasında Yenen (İtilaf) ve Yenilen (İttifak) devletlerarasında imzalanacak olan barış antlaşmalarının maddelerini görüşmek üzere 32 devletin katılımıyla 1919’da toplanan uluslararası bir konferanstır.
• İtilaf devletleri tarafından; Almanya ile "Versailles-Versay", Avusturya ile "Saint Germain-Sen Jermen", Macaristan ile "Trianon-Triyanon" ve Bulgaristan ile "Neuilly-Nöyyi" barış antlaşmaları imzalanmıştır
• Bu konferansta Milletler Cemiyeti kuruldu.
• Savaş tazminatı yerine ‘’Savaş Onarımı’’, Sömürgecilik yerine “Manda ve Himaye" adı kullanılmıştır.
• İzmir ve çevresi Yunanistan’a verildi.
• Osmanlı Devletinin paylaşılması konusunda uzlaşamayan ittilaf devletleri Osmanlı ile imzalanacak barış antlaşmasını ertelemişlerdir.
• 1920’de San Remo Konferansında, İtilaf Devletleri ile Osmanlı Devleti arasında Sevr Antlaşması imzalamıştır.
Önemli Not: (Aşağıda verilen Bilgileri ezberleyin)
• Kuzey Afrika ülkeleri; Mısır, Libya, Tunus, Cezayir ve Fas
• Kafkas Ülkeleri: Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan
• Balkan Ülkeleri; Yunanistan, Bulgaristan, Bosna Hersek, Kuzey Makedonya, Arnavutluk, Romanya, Hırvatistan, Sırbistan
