2. ÜNİTE İKİNCİ
DÜNYA SAVAŞI
II.Dünya Savaşı’nın
Nedenleri :
a-) I. Dünya
Savaşı sonrasındaki barış antlaşmalarının adaletsiz ve ağır oluşu (Özellikle
Versay’ın).
b-) 1929 Ekonomik
Bunalımı’nın kötü etkilerinin saldırgan yönetimlerin iş başına gelmesine sebep
olması.
c-) Milletler
Cemiyeti’nin sorunları çözmekte yetersiz oluşu; Fransız ve İngiliz çıkarlarını
gözetmesi.
d-) I. Dünya
Savaşı sonrası hayal kırıklığına uğrayan İtalya’nın Akdeniz’deki yayılmacı
emelleri.
e-) Japonya’nın
Uzakdoğu ve Pasifik ile ilgili emelleri.
f-) SSCB’nin
komünizmi tüm dünyaya yaymak istemesi; ayrıca İngiltere ile Fransa’nın
komünizme karşı gelebileceğine inandığı Faşizm ve Nazizm’e engel olmaması.
ÜLKELER ARASI GRUPLAŞMALAR:
·
Mihver Devletler : Almanya, İtalya,
Japonya
·
Müttefik Devletler : İngiltere,
Fransa, SSCB, ABD
II.DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDEKİ
GELİŞMELER
A-
JAPONYA:
·
1930’lu yıllarda
Uzak Doğu’nun en güçlü devleti olmuştur.
·
1931’de Mançurya’yı işgal ederek, Çin’e
yönelmiştir.
·
1933’te Milletler
Cemiyeti’nden, 1934’te Washington Antlaşması’ndan çekilmiştir.
·
1934’te “Asya Asyalılarındır.” sloganıyla
batılıların Çin’le olan ilişkilerini kesmelerini istemiştir.
·
1937’de Çin’e
saldırmıştır, ABD ve İngiltere ise Çin’in yanında yer almışlardır.
·
1938’de doğu ve
orta Çin topraklarını ele geçiren Japonya, Batılı devletlerin Doğu Asya’dan atılmasını
öngören “Yeni Düzen”i ilan etmiştir.
B-
İTALYA:
·
I.Dünya Savaşı’nda
amacına ulaşamayan İtalya; savaştan sonra siyasi, sosyal ve ekonomik sıkıntılar
yaşamıştır. Bu sıkıntılar 1922’de Benito Mussolini’yi iktidara taşımış ve
İtalya’da aşırı milliyetçilik esasına dayalı bir yönetim olan Faşizm
benimsenmiştir.
·
‘’Bizim Deniz’’ idealiyle yola çıkan Mussolini, Akdeniz’i
kontrolü altına almak ve Roma İmparatorluğunu tekrar canlandırmak istemiştir.
Mussolini bu hedefine ulaşmak için yayılmacı bir politika izlemiştir.
·
Bu politika
gereğince önce Yugoslavya’dan Fiume (bugünkü Rijeka-Hırvatistan)
şehrini alan İtalya, 1936 yılında da Afrika kıtasında bulunan Habeşistan’ı
işgal etti (İspanya İç Savaşı’na da karıştı.) 1939’da Arnavutluk’u işgal
etmesi, Balkan Antantı için büyük bir darbe oldu.
C-
ALMANYA:
·
Versay
Antlaşması’nın dayattığı ağır yükümlülükler ve 1929 Dünya Ekonomik Krizi, Hitler’i
1933’te iktidara taşımıştır.
·
‘’Hayat Sahası’’ idealiyle yola çıkan Hitler, bütün Almanları tek çatı altında toplamak istemiştir.
·
Yayılmacı bir
politika izleyen Hitler, Versay Antlaşması’nı yok saymış ve topraklarını sınır
tanımadan genişletmeye çalışmıştır. 1938’de Avusturya’yı topraklarına katmış,
aynı yıl Münih Ant. ile Çekoslovakya’dan Südet bölgesini almış, Mart 1939’da
ise Çekoslovakya’nın tamamını işgal etmiştir.
·
1 Eylül 1939’da Almanya’nın
Polonya’ya işgal etmesi üzerine, İngiltere ile Fransa 3
Eylül 1939’da Almanya’ya savaş ilan etmiş ve böylece II.Dünya
Savaşı başlamıştır.
Yatıştırma Politikası :
·
İngiltere
Başbakanı Chamberlain döneminde, Almanya’nın Avrupa’daki işgallerine ve
yayılmacı politikasına sessiz kalan İngiltere’nin 1935-1938 yılları arasında
izlemiş olduğu politikaya verilen ad. Yatıştırma
politikasının temelinde, Almanya’nın işgal ettiği küçük birkaç toprak parçasının
korumak isteyeceği ve işgallere son vereceği düşüncesi yatmaktaydı; fakat Hitler
bu politikadan cesaret alarak, toprakları işgal ettikçe daha fazla toprak
istemeye başlamıştır.
·
Chamberlain
izlediği bu politika sebebiyle 1940 seçimlerini kaybetti ve Winston Churcill
seçimleri kazanarak 1940’ta İngiltere Başbakanı oldu.
Münih Antlaşması (1938):
·
İngiltere,
Fransa, Almanya ve İtalya arasında toplanan Münih Konferansı’nın sonunda imzalandı.
Bu antlaşma ile Çekoslovakya’nın Südet bölgesi Almanya’ya verildi. Bu
nedenle Çekoslovakya tarafından “Münih İhaneti” olarak anıldı. Yatıştırma politikasının
çok bariz bir örneğidir.
Ortak Refah Alanı (Yeni Japon
Düzeni):
·
Japon imparatoru
Hirohito’ya ait bir plândır. Batılıların Asya’daki egemenliğine tepki olarak
doğmuştur. Buna göre İngiltere, Fransa, Hollanda ve ABD dörtlüsü Japonya
tarafından Uzakdoğu’dan kovulacak, kurtarılmış Uzakdoğu halkları Japon yönetimi
altında birleşecek ve gelişecekti.
Tokyo-Berlin Paktı (Anti-Komintern
Pakt):
·
1936’da Japonya
ve Almanya tarafından SSCB’ye karşı imzalanan antlaşmadır. 1937’de bu pakta
İtalya’nın da katılımıyla Roma-Tokyo-Berlin Mihveri oluştu
Çelik Pakt:
·
1939’da Almanya-İtalya
arasında imzalanan pakttır. Buna göre iki devletten biri saldırıya uğrarsa
diğeri koşulsuz olarak yardım edecekti. İtalya, Almanya’nın etki alanına girdi
Anschluss (Anşlus-Birleşme):
·
Hitler’in
Reich’ın (Birleşik Almanya’nın) bir parçası olduğunu iddia ettiği Avusturya’yı
işgal etmesidir (1938) (Hitler Avusturya doğumludur). Birçok Avusturyalıyı
sevindirmiştir.
Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı
(Ağustos 1939):
·
Münih
Konferansı’ndan sonra Batılı devletlere güveni azalan SSCB, Almanya ile saldırmazlık
antlaşması imzaladı. Aslında gizli bir madde ile bu iki devlet Doğu Avrupa’yı
aralarında bölüşüyordu.1941’de SSCB’ye saldıran Almanya bu paktı çiğnemiştir.
Maginot (Majino)
Hattı :
·
II.
Dünya Savaşı’nda Fransa'nın kuzey ve doğu sınırlarını kapsayan savunma
hattıdır. Fransa'nın Almanya tarafından tekrar işgalini önlemek üzere inşa
edilmiştir. O dönemde
dünyanın en güçlü savunma hattı olarak kabul edilen Maginot Hattı, İkinci Dünya
savaşında Almanlar tarafından kısa sürede geçilmiş ve Fransa tekrar Almanların
işgaline uğramıştır. Günümüzde müze olarak halka açılmıştır.
SAVAŞ YILLARI (1939-1945)
·
Savaşın
cepheleri: Avrupa, Kuzey Afrika, Pasifik.
A-) Avrupa Cephesi :
·
Almanya’nın
1939’da Polonya’yı işgal etmesi üzerine, İngiltere ile Fransa Almanya’ya savaş
ilan etmişler ve savaş başlamıştır (SSCB de Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı
uyarınca hızla Polonya’nın doğusunu işgal etti.)
·
1940: Almanlar Norveç, Danimarka, Hollanda, Belçika
ve Fransa’yı işgal etti. İngiltere’ye ağır hava saldırıları düzenleseler de ciddi
kayıplar verince geri çekildiler. Haziran 1940’ta İtalya resmen savaşa girdi ve
Yunanistan’a saldırdı. Onları püskürten Yunanlar, Arnavutluk’a girdi.
Seelöwe (Deniz Aslanı) Harekatı:
Hitler’in
İngiltere’yi işgal plânının kod adıdır. 1940’taki hava saldırılarının başarısız
olması ve Hitler’in 1941’de SSCB’ye yönelmesi üzerine bu plândan
vazgeçilmiştir.
NOT : Avrupa’da İtalya’nın yanı sıra Finlandiya, Macaristan, Romanya,
Bulgaristan devletleri ile Yugoslavya içindeki Hırvatlar da Almanya’ya destek
vermiştir. Almanya tarafsız kalan Franco İspanya’sına saldırmadı.
·
1941: Almanlar Yugoslavya’yı işgal edip Hırvatlara
bağımsızlık verdi. Yunanistan ve Girit’i işgal ettiler.
Barborassa Harekatı (Haziran 1941) :
·
Almanların, SSCB
üzerine 1941’de yapmış olduğu işgal harekatına verilen addır. Tarihin en geniş
çaplı askerî harekatıdır. Ukrayna ve Kırım’ı işgal eden Almanlar, Kafkasya’daki
SSCB petrollerine doğru ilerledi.
·
Bu harekatta
Blietzkrieg (Yıldırım Savaşı) taktiğini kullanan Almanlar çok hızlı ve şok bir
işgal gerçekleştirdi. Barbarossa Harekatı’ndan sonra SSCB resmen II. Dünya Savaşı’na
girdi.
Yıldırım Savaşı (Blietzkrieg) :
·
II.
Dünya Savaşı'nda Almanların savaş stratejisidir. Bu savaş taktiğinde amaç,
hızlı ve ani saldırılarla, düşmanın düzenli bir savunma kurmasını engelleyip
sonra da hızlı bir şekilde yok etmektir. Hitler tarafından II. Dünya Savaşı
sırasında Sovyetler Birliği’ne karşı gerçekleşen Barbarossa Harekatı’nda, bu
savaş stratejisi kullanılmıştır.
Stalingrad Muharebesi (1942-1943) :
·
II. Dünya Savaşı sırasında, Alman ordusu ile Sovyet
ordusu + işçileri arasında Stalingrad (bugünkü Volgograd) şehri önlerinde
yapılan savaştır. Kıta Avrupası’nda rakibi kalmayan ve SSCB topraklarında
ilerleyen Almanlar, Volga Nehri kıyısındaki Stalingrad’da tarihin en kanlı
savunma savaşlarından birinde SSCB’ye yenildi (Stalingrad şehri Almanlara 8 ay
direnmiştir).
·
2 milyon kişinin öldüğü bu muharebe, II. Dünya Savaşı’nın
dönüm noktasıdır. Almanların Avrupa’da durdurulduğu bu savaştan sonra Almanlar
geri çekilmeye, SSCB ilerlemeye başlamış ve bu Sovyet ilerlemesi Berlin’e kadar
sürmüştür.
Notlar:
·
1942: Almanya hâlâ güçlüdür ama Stalingrad’ı bir türlü ele
geçirememiştir.
·
1943: Müttefik kuvvetler Sicilya Adası’nı ele geçirdi,
Mussolini devrildi, İtalya savaş dışı kaldı.
·
1944
: SSCB
Batı’ya doğru ilerleyerek tüm Doğu Avrupa ve Balkanları işgalden kurtardı.
Müttefikler Roma’ya girdi ve İtalya’nın tamamı Alman birliklerinden temizlendi.
Normandiya
Çıkarması (1944) :
·
Müttefik
Devletlerin (özellikle ABD’li ve İngilizlerin), Almanlar üzerine 1944’te yaptığı
etkili saldırıdır. Müttefik kuvvetler, Fransa’nın Normandiya kıyılarından
yaptığı bu askerî çıkarmada Almanlara karşı önemli bir zafer kazandı.
Almanların, bu askeri çıkarmada ağır bir yara almaları ve geri çekilmeleri
savaşın sonucunu Müttefik Devletlerin lehine etkilemiştir
·
Stalingrad
Muharebesi ile beraber Avrupa Cephesi’nin kaderini belirleyen savaştır. Bu
çıkarmadan sonra ilerleyen Müttefikler, kısa sürede Fransa’yı işgalden
kurtardı.
·
1945
: Kızıl
Ordu (SSCB ordusu) Berlin’e girdi, Hitler intihar etti, Almanya 7 Mayıs’ta
savaştan çekildi.
B-) Kuzey Afrika Cephesi
·
1940 : Libya’yı elinde bulunduran İtalyanlar,
Mısır’daki İngilizlere saldırdı fakat yenildiler ve Libya’ya geri
püskürtüldüler. İngilizler Libya’ya girdi, Almanlar İtalyanların yardımına
koştu.
·
1941-1943 : “Çöl Tilkisi” lakaplı Alman General Erwin
Rommel, İngilizleri Libya’dan çıkardığı gibi Mısır’a girdi ve
İskenderiye’nin 100 km yakınındaki El Alameyn’e kadar ilerledi. İngiliz General
Montgomery
onu durdurdu. İngiliz birlikleri Libya’ya girerken ABD’liler de Tunus’a
girdi.
·
Kuzey Afrika
Cephesi’e tank savaşları damga vurmuştur. İtalya ve Almanya bu cephede
istediğini elde edememiş, Mısır’daki İngiliz varlığına son verememiş, Süveyş Kanalı’nı
ele geçirip İngiltere’nin sömürgeleriyle bağlantısını koparamamıştır. Mihverler
1943’te bu cephede yenilince Müttefikler Sicilya ve İtalya’yı ele geçirmeye
başladı.
·
C-) Pasifik Cephesi :
·
ABD ile
Japonya’nın Pasifik Okyanusu’nda birbirine karşı üstünlük mücadelesi verdiği
cephedir.
Pearl Harbor Baskını ( Aralık 1941)
:
·
Hawaii Deniz
Savaşı… Japon
Hava ve Deniz Kuvvetleri'nin, 1941’de ABD’nin Hawaii adalarında
bulunan Pearl
Harbor askerî üssüne karşı düzenlediği sürpriz saldırıdır.
·
Japonya’nın
kesin zaferiyle sonuçlanan bu saldırıda, ABD ağır bir yara almıştır. Bu saldırı
sonrası döneminde ABD, Müttefik Devletlerin (İngiltere ve Fransa) yanında II.
Dünya Savaşı’na resmen girmiş ve Pasifik Cephesi açılmıştır.
Midway Deniz Savaşı (Haziran 1942) :
·
ABD-Japonya
arasında Pasifik Okyanusu’ndaki Midway Adası yakınlarında yapılan savaştır. Bu
cephenin dönüm noktasıdır; savaşı kazanan ABD, Pasifik Cephesi’nde üstünlüğü
ele geçirdi.
Leyte Deniz Savaşı (1944) :
·
ABD ile Japonya
arasında, Pasifik Okyanusu’nda (Filipinler’e bağlı Leyte Adası civarında) gerçekleşmiş
olan, tarihin en büyük hava ve deniz savaşlarından birisidir. Japonya ağır bir yenilgi almıştır. ABD,
Filipinler' i işgal etmiş ve Müttefik Devletler, Pasifik Okyanusu’nu
denetimleri altına almışlardır.
Manhattan Projesi (1945) :
·
ABD’nin atom bombası
üretme projesidir. ABD, Japonya’yı teslim almak için 6 Ağustos 1945’te Hiroşima
şehrine, 9 Ağustos 1945’te ise Nagazaki şehrine atom bombası attı. Hiroşima’da
240 bin, Nagazaki’de ise 80 bin sivil katledildi. Ağır bir darbe alan
Japonya’nın teslim olmasıyla Pasifik Cephesi kapandı, II. Dünya Savaşı sona
erdi (En geç teslim olan Mihver devleti Japonya, en geç kapanan cephe de
Pasifik Cephesi’dir).
II. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA
TOPLANAN KONFERANSLAR
Atlantik Bildirisi (1941) :
·
İngiltere
Başbakanı Churchill ile ABD Başkanı Roosevelt’in 1941’de Kanada açıklarında bir
savaş gemisinde bir araya geldiği
toplantıdır. Bu toplantıda II. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında izlenecek
politikalar görüşülmüştür. Bu toplantıda alınan bazı kararlar:
·
Savaştan sonra yenilen
devletlerden toprak alınmayacak, halkların onayı alınmadan toprak değişikliği
yapılmayacak, milletler kendi geleceklerini kendileri tayin
edebilecek(self-determinasyon), açık denizlerde ticaret serbest olacak, Mihver
devletleri silahtan arındırılacak ve savaştan sonra topyekün silahsızlanmaya
gidilecek... ABD, bu bildiriyle Monroe Doktrini’ni 2. kez ve bu sefer kalıcı
biçimde terk etmiştir.
Kazablanka Konferansı (Ocak 1943) :
·
ABD
Başkanı Roosevelt ile İngiltere Başbakanı Churchill arasında 1943’te Fas’ın
Kazablanka şehrinde yapılan gizli toplantıdır. Bu konferansta savaşın, Mihver
Devletler kayıtsız-şartsız teslim olana kadar devam edeceği kararı alınmıştır
·
SSCB lideri
Stalin de konferansa davetliydi ama Stalingrad Muharebesi devam etmekte olduğu
için toplantıya katılmadı. Türkiye’nin savaşa
Müttefiklerin yanında girmesi gerektiği konuşuldu.
Adana Görüşmesi (Ocak 1943) :
·
Kazablanka
Konferansı’dan hemen sonra yapıldı. İngiltere Başbakanı Churchill ile Türkiye
Cumhurbaşkanı İsmet İnönü ve Başbakanı Şükrü Saraçoğlu arasında 1943’te Adana’da yapılan görüşmedir. Görüşmede
Türkiye'nin II. Dünya Savaşı’na Müttefiklerin yanında girmesi istenmiş; Türkiye
ise hazırlıksız olduğunu belirterek savaş dışı kalmaya çalışmıştır.
Tahran Konferansı (Kasım1943) :
·
ABD Başkanı Roosevelt,
İngiltere Başbakanı Churchill ve SSCB lideri Stalin’in hepsinin bir araya
geldiği ilk toplantıdır. Mihver Devletlere karşı izlenecek politikalar
görüşülmüştür. Türkiye’nin savaşa katılması gerektiği konuşuldu.
Kahire Konferansı (Kasım 1943) :
·
Uzakdoğu'daki
gelişmeleri değerlendirmek maksadıyla; Roosevelt (ABD), Churchill (İngiltere) ve Çan Kay Şek (Çin)
arasında Kahire’de yapılan toplantıdır. Türkiye’yi temsilen katılan Dışişleri
Bakanı Numan Menemencioğlu, Müttefiklerin üs talebini ve Türkiye’nin savaşa
girmesi talebini reddetti.
II. Kahire Konferansı (Aralık 1943)
:
·
Roosevelt,
Churchill ve Türkiye Cumhurbaşkanı İsmet İnönü arasında Kahire’de yapılan
toplantıdır. Toplanma nedeni, özellikle Churchill’in Türkiye’nin savaşa
katılmasını ısrarla istemesidir. SSCB’nin Boğazlara yönelik emellerinden
çekinen İnönü, savaşa katılmayı prensip olarak kabul etti ama asla katılmadı.
Bu konferanstan sonra Türkiye’nin Müttefiklerle ilişkisi zayıfladı.
Yalta Konferansı (Şubat 1945) :
·
II. Dünya Savaşı’nın
sonlarına doğru Müttefik Devletlerin temsilcileri (Roosevelt, Churchill ve
Stalin) savaş sonrası dünya düzenini görüşmek için Kırım’ın Yalta Limanı’nda
buluştu.
·
Alınan en önemli
kararlar: Almanya’da 4 işgal bölgesi oluşturulacak / Savaş suçluları
yargılanacak…
NOT: Yalta, Müttefikler arasındaki iş birliğinin sonudur, bundan sonra
aralarında rekabet başladı (Soğuk Savaş’ın temelleri atıldı).
San Francisco Konferansı (Nisan 1945)
:
·
II. Dünya Savaşı'nın
sonuna doğru Müttefiklerin ve Türkiye’nin de dahil olduğu 50 ülkenin bir araya
geldiği konferanstır.
Not: Birleşmiş
Milletler Örgütü bu konferansta kurulmuştur.
Potsdam Konferansı (Temmuz 1945) :
·
II. Dünya Savaşı
sonralarına doğru, Almanya’nın teslim olması sonrasında Berlin yakınlarındaki
Potsdam’da toplanan konferanstır.
Katılanlar: SSCB lideri Stalin, yeni ABD Başkanı Truman
(Roosevelt ölmüştü), İngiltere Başbakanı Churcill
ve onun İngiltere’deki seçimleri kaybetmesiyle yeni İngiltere Başbakanı Attlee 1945’te. Almanya’nın paylaşılması
görüşülmüştür.
Alınan Kararlar:
a-) Almanya 4 işgal bölgesine ayrılacak; ABD,
İngiltere, Fransa ve SSCB yönetimlerine bırakılacak.
b-) Berlin şehri 4 işgal bölgesine ayrılacak.
c-) Avusturya 4 işgal bölgesine ayrılacak.
d-)
Alsace-Lorraine Fransa’ya, Südet bölgesi ise Çekoslovakya’ya geri verilecek.
NOT: Türkiye’nin katıldığı konferanslar: Adana
Görüşmesi, I. Kahire Konferansı, II. Kahire Konferansı, San Francisco
Konferansı (İlk üçü doğrudan Türkiye ile ilgilidir).
NOT: Büyük devletlerin çıkarları doğrultusunda
alınan kararlar, anlaşmazlıkların artmasına ve dünyanın iki nüfuz bölgesine
(bloka) ayrılmasına neden olmuştur. Savaş sonunda çıkan anlaşmazlıklar, 1947’de
Soğuk Savaş dönemini başlatmıştır.
SAVAŞIN ETKİLERİ
A-
Siyasi Sonuçlar
·
Faşizm ve Nazizm
gibi siyasi akımlar sona ermiş, Komünizm güçlenmiştir.
·
İngiltere ve
Fransa’nın ekonomileri bozulmuş, sömürgeleri üzerindeki hakimiyetleri
azalmıştır. II. Dünya Savaşı’nın galibi
olmalarına rağmen eski güçlerini kaybetmişlerdir.
·
İtalya, Japonya ve
Almanya’nın toprakları Müttefik devletler tarafından işgal edilmiştir.
·
İtalya
Afrika’daki tüm topraklarını kaybetmiş, ayrıca 1947 Paris Antlaşması ile Rodos
ve Oniki Ada’yı Yunanistan’a bırakmıştır.
·
Dünya barışını
korumak amacıyla, New York merkezli Birleşmiş Milletler Teşkilatı 1945’te
kurulmuştur. Not: Türkiye, BM’de kurucu üyedir.
·
Almanya silahtan
arındırıldı, Avusturya Almanya’dan ayrıldı. Potsdam’da alınan kararlar
uygulandı; Almanya, Avusturya, Viyana ve Berlin 4 işgal bölgesine ayrıldı…
Müttefikler 1949’da başkenti Bonn olan Federal Almanya Cumhuriyeti’ni (Batı
Almanya) kurarken SSCB de başkenti Berlin olan Demokratik Almanya
Cumhuriyeti’ni (Doğu Almanya) kurdu.
·
Japonya tarihte
ilk kez işgale uğradı; ABD’li General Mac Arthur gözetiminde, seçim yoluyla
yeni bir hükümet kuruldu.
·
ABD ve SSCB, II.
Dünya Savaşı’ndan yeni dünya düzeninin iki süper gücü olarak çıkmışlardır. ABD
1947’de Avrupa’nın güvenliği için Truman Doktrini doğrultusunda Marshall
Yardımı’nı yaptı ve 1949’da NATO’yu kurdurdu.
B-
Ekonomik Sonuçlar
·
Başta Almanya olmak
üzere Avrupa’da birçok ülke hasar görmüş; tarım, ticaret ve sanayi büyük zarara
uğramıştır.
·
Dolar, Altın
yerine kullanılabilen uluslar arası bir para birimi olmuş ve 1944’te Washington’da
Uluslararası Para Fonu (IMF) kurulmuştur.
C-
Toplumsal Sonuçlar
·
II.Dünya Savaşında,
cephe gerisindeki birçok sivil de hayatını kaybetmiştir. (Yaklaşık 50 milyon
insan ölmüştür.)
·
Savaşan ülkeler
arasında göçler artmıştır.
·
Savaş
suçlularının yakalanarak, yargılanmasına çalışıldıysa da tam olarak başarılı
olunamamıştır.
D-
İnsan Hakları İhlalleri
·
Nürnberg’de (Almanya) toplanan uluslararası bir mahkeme tarafından suçlu
görülen Nazi Alman yöneticileri, Nazi Partisi siyasi liderleri ve diğer
suçlular yargılanmıştır.(1945-46)
·
Tokyo’da 1946’da kurulan
bir mahkemede Japon yöneticiler yargılanarak, cezalandırılmıştır.
·
Birleşmiş
Milletler Teşkilatı tarafından “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi” 1948’de kabul
edilmiştir. (1789’daki İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi ile karıştırma)
Demir Perde :
·
İlk kez 1946’da
İngiltere Başbakanı Winston Churchill tarafından kullanılan bir kavramdır. II.
Dünya Savaşı sonrasında ABD ve SSCB arasındaki ideolojik ayrılıktan dolayı
Avrupa’yı Doğu ve Batı olarak iki bloka ayıran ideolojik ve fiziksel sınırları
tanımlar.
·
Doğu Bloku
ülkeleri, SSCB etkisindeki Doğu Avrupa ülkelerinden oluşurken Batı Bloku
ülkeleri, kapitalist ABD etkisindeki Batı Avrupa ülkelerinden oluşur.
·
Demir Perde’nin
en çarpıcı simgesi Berlin Duvarı’dır. SSCB 1991’de dağılınca bu kavram da
anlamını yitirdi.
Birleşmiş Milletler (BM) 1945 :
·
II. Dünya
savaşının bitiminde, Müttefik devletler tarafından yeni dünya düzenini kurma ve
dünya barışını devam ettirmek için 1945’te kurulmuş teşkilattır. San Francisco
Konferansına katılan devletler kurucu üye kabul edilmişlerdir. Türkiye de
kurucu üyelerdendir.
·
Merkezi New
York’ta bulunur. İngiltere, Fransa, ABD, Rusya ve Çin; BM güvenlik konseyinin
daimi ve veto yetkisine sahip 5 üyesidir.
·
Temel işlevi
dünya barışını ve güvenliğini korumaktır (Savaştan önceki Milletler Cemiyeti
gibi). Not: Avrupa Birliği ile
Birleşmiş Milletler birbirinden bağımsız iki kuruluştur.
Nürnberg Mahkemeleri (1945) :
Nürnberg Uluslararası Askeri
Ceza Mahkemesi.
·
II. Dünya Savaşı
sonrasında ABD, Birleşik Krallık (İngiltere), Fransa ve Sovyetler Birliği
tarafından 1945’te açılan ünlü mahkemedir. II. Dünya Savaşı öncesi ve sırasında
Almanların yaptığı soykırımda görev almış olan kişilerin cezalandırıldığı
yargılamalardır.
Bretton Woods Antlaşması (Sistemi) :
50 milyon insanın
öldüğü, 30 milyon kişinin mülteci durumuna düştüğü II.D.S, ekonomik anlamda
ciddi yıkımlara yol açtı. Savaş nedeniyle Avrupa ekonomisi % 50 küçülür- ken
ABD ekonomisi % 50 büyüdü. 1944’te ABD’nin Bretton Woods kasabasında
uluslararası para kullanımı kurallarını düzenleyen bir anlaşma imzalandı.
Yıkımı telafi
edip Avrupa’nın yeniden yapılanması ve uluslararası para akışını sağlamak için
ABD öncülüğünde merkezi Washington olan 2 yeni örgüt kuruldu:
1-) IMF (Uluslarası Para Fonu): Ödeme
güçlüğü çekecek Avrupa devletlerine kredi vererek “uluslararası ticaretin
daralmasını önlemek amacıyla” 1945’te kuruldu.
2-) Dünya Bankası: “ Avrupa
devletlerine ülkelerinin yeniden imarı için” uzun vadeli yatırım kredisi
vermek amacıyla 1947’de kuruldu.
Ortadoğu’nun Emperyalist Devletler
Tarafından Yeniden Şekillendirilmesi :
·
Tüm dünya
Yahudilerini İsrail’de toplamayı hedefleyen Siyonist Hareket, 1897’de
İsviçre’nin Basel şehrinde Theodor HERZL önderliğinde ilk kongresini yapmıştı.
Kongrenin amacı Yahudi halkına bir vatan bulmak ve kendilerine vaat edildiğine
inandıkları topraklarda İsrail Devleti’ni kurmaktı.
·
Dünya Savaşı
sırasında İngilizler, Balfour Deklarasyonu (1917) ile bir Yahudi devletinin
kurulmasına izin vereceklerini duyurdu. Savaştan sonra Filistin, İngiliz
mandasına bırakıldı. İngilizlerin göz yummasıyla bölgeye yapılan yoğun göçlerle
Yahudi nüfusu hızla arttı.
·
II. Dünya
Savaşı’ndan sonra İngiltere, Filistin’in yönetimini BM’ye bıraktı (1948). BM
aynı yıl Filistin’de David Ben Gurion başkanlığında İsrail Devleti’nin
kurulmasına izin verdi (14 Mayıs 1948). Ertesi gün ABD ve SSCB yeni devleti
tanıdı. Böylece ilk kez BM’nin onayıyla bir devlet kurulmuş oldu. 1 milyon
Filistinli komşu ülkelere göç ederek mülteci durumuna düştü.Filistinliler,
İsrail’in kuruluşunu El Nakba (Felaket Günü) olarak
anarlar.
II. DÜNYA SAVAŞI’NIN ASKERÎ,
KÜLTÜREL VE BİLİMSEL ETKİLERİ
·
Dünyanın ilk
bilgisayarı olan ENIAC, savaş sırasında ABD ordusunun ihtiyaçları için yapıldı.
·
II. D.S, karada
“tankların savaşı” olarak bilinir. Almanların etkili tankları: Leopard,
Panther
ve Tiger.
·
Sovyetler’in MIG
denen avcı uçakları, Japonların ise Kamikaze uçakları savaşta çok etkili
oldu.
·
Savaştan sonra
Hollywood sineması sanatsal bir düşüş yaşarken 1950’lerde Asya ve Latin Amerika
ülkeleri sinema alanında atılım yaptı. Japon yönetmen Akira Kurosawa öne çıkan
isimlerdendir. İlerleyen yıllarda II. D.S., sinema için zengin bir kaynak oldu
(Özellikle Hollywood çok film yaptı).
·
Savaş sonrası
edebiyatında öne çıkan isimler: Jean Paul SARTRE ve Albert CAMUS (Fransa),
Herman HESSE ve Erich Maria REMARQUE (Almanya), George ORWELL (İngiltere)
SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE
A-) II.Dünya Savaşı’nda Türk
Dış Politikası :
·
Mihver ve
Müttefik Devletler, II.Dünya Savaşı’nda coğrafi konumundan dolayı Türkiye’yi
kendi taraflarında savaşa sokmak istemişlerdir. Türkiye ise toprak bütünlüğü ve
bağımsızlığını korumak amacıyla savaş dışı kalmıştır.
·
Savaşı kazanan
tarafın ortaya çıkmasıyla Türkiye, Birleşmiş Milletler’de yer alabilmek için 23
Şubat 1945’te sembolik olarak Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmiştir.
Üçlü İttifak (Ankara Paktı-1939): Türkiye, İngiltere ve Fransa arasında
imzalandı. Buna göre savaş Akdeniz’e yayılırsa bu 3 devlet birbirine yardım
edecekti (Bu yüzden “Karşılıklı Yardım Antlaşması” olarak da bilinir). Ayrıca
anlaşmaya göre İngiltere ve Fransa, Türkiye’ye maddî yardımda bulunacaktı.
Ancak Fransa’nın Nazi işgaline uğrayıp savaş dışı kalmasıyla anlaşma 1940’da
geçerliliğini yitirdi
·
Türkiye ile Almanya arasında 1940’ta bir
ticaret antlaşması, 1941’de ise “Saldırmazlık Paktı” imzalandı.
·
1941’de Türkiye
ile Bulgaristan arasında “Saldırmazlık Paktı” imzalandı.
·
Türkiye ile
Müttefik Devletler arasında 1943’te Adana ve Kahire Görüşmeleri yapılmıştır. Bu
görüşmelerde Türkiye’yi savaşa sokmak için ikna edilmeye çalışılmış ama sonuç
alınamamıştır.
B-) II. Dünya Savaşı’nın
Türkiye’ye Etkileri :
·
1940’ta ekonomiyi
ve fiyatları denetim altına almak için “Milli Korunma Kanunu” çıkarıldı. Bu
kanunla Petrol Ofisi, Et ve Balık Kurumu gibi bazı kurumlar kuruldu.
·
Savaş nedeniyle 1
milyon asker beslendiği, yıllık bütçenin % 60’ı ordunun masraflarına harcandığı
için II.
Beş Yıllık Kalkınma Planı uygulanamadı. Tarımsal üretim (özellikle
buğday üretimi) azaldı.
* Enflasyon ve karaborsa arttı, büyük kentlerde karne uygulamasına (özellikle
ekmekte) geçildi.
·
1940’ta Köy
Enstitüleri kuruldu (Demokrat Parti döneminde 1954’te kaldırıldı)
·
Savaşın olumsuz
etkileri Türk Edebiyatına da yansımış ve Garip Akımı (Orhan Veli Kanık, Oktay
Rifat HOROZCU, Melih Cevdet ANDAY) ortaya çıkmıştır.
·
Peyami SAFA,
Ahmet Hamdi TANPINAR, Bedri Rahmi EYÜBOĞLU, Behçet NECATİGİL ve Sait Faik
ABASIYANIK bu dönemin önemli şair ve yazarlarındandır.
·
İhracatımız
azalırken devletin masraflarını karşılamak için birçok yeni vergi kondu:
Varlık Vergisi (1942) :
·
II. Dünya Savaşı
sırasında Türkiye’deki olağanüstü durumu fırsata çevirip servet edinen
tüccarlardan 1942’den itibaren alınan bir vergidir. Bu vergiyi ödeyemeyen
tüccarlar çalışma kamplarında (Erzurum-Aşkale) çalıştırılmışlardır. Özellikle
gayrimüslim tüccarlardan toplanan bu vergi sert tepkiler sonrası 1944’te kaldırıldı.
Toprak Mahsulleri Vergisi (1944) :
·
Kırsal
bölgede yaşayan çiftçiler ürettikleri ürünün % 10’unu nakit veya mal olarak
ödeyecekti (Osmanlı’daki Aşar Vergisi’ne benzer). Savaş nedeniyle harcamaları
artan devlete kaynak sağlamak için konan bir vergidir. Bu vergi büyük
servetleri olan çiftçilerden çok, geçimini zar zor sağlayan küçük çiftçilerden
ancak alınabilmiştir. Tepkiler
üzerine 1946’da kaldırıldı.
NOT : Varlık Vergisi şehirli ’’tüccar’’ kesimden
alınan bir vergi iken, Toprak Mahsulleri Vergisi kırsal bölgedeki ‘’çiftçi’’ kesimden alınan bir vergi türüdür.
Köy Enstitüleri (1940-1954) :
·
İlkokul öğretmeni
yetiştirmek üzere 1940’ta açılmış okullardır. Köylerden
toplanan ilkokul mezunu zeki çocuklar, bu okullarda yetiştirildikten sonra
yeniden köylerine dönerek öğretmenlik yapmaktaydılar. Hasan Âli Yücel’in
Millî Eğitim Bakanı olduğu dönemde,
İsmail Hakkı Tonguç'un çabalarıyla açılmıştır.
·
Demokrat
Parti’nin iktidarda olduğu dönemde Köy Enstitüleri, CHP ve SSCB propagandası
yaptıkları gerekçesiyle 1954’te Adnan Menderes tarafından kapatılmıştır.
Vecihi
Hürkuş : Askerî pilot, uçak imalatçısı
ve mühendisidir. 1932’de Türkiye’nin ilk sivil uçuş okulunu açtı.
Nuri
Demirağ
: 1936’da
Türk havacılık sanayisinin temellerini atan girişimci ve işadamıdır. Kendi
adıyla anılan 2 uçak tasarlamıştır. 1945’te kurulan muhalefet partisi Millî
Kalkınma Partisi’nin kurucularındandır, parti genel başkanlığı da yapmıştır
(1954 seçimlerinde Demokrat Parti’ye geçti).
NOT
: Ülkemizde ilk radyo,
1943’te yayına başlayan Ankara Radyosu’dur. Münir Nurettin
Selçuk bu radyoda canlı konserler vermiştir. 1947’de de radyo kapsamında Yurttan
Sesler Korosu kurulmuştur.
