ATATÜRK İLKELERİ ve İNKILAPLARI
ATATÜRK İLKELERİ: 1937 yılında yapılan
değişiklikle Atatürk’ün 6 (Altı) ilkesi 1924 Anayasası’na eklenmiştir.
·
CUMHURİYETÇİLİK
·
HALKÇILIK
·
LAİKLİK
·
MİLLİYETÇİLİK
·
İNKILAPÇILIK
·
DEVLETÇİLİKTİR.
CUMHURİYETÇİLİK: Halkın kendi kendini
yönettiği devlet şekline Cumhuriyet adı verilir. Bu yönetim biçiminde Halk
kendini temsil edecek devlet başkanını ve milletvekillerini seçer.
Cumhuriyet ilkesi doğrultusunda yaşanan
gelişmeler
·
Saltanatın kaldırılması
·
TBMM’nin açılması
·
1921 Anayasası’nın kabul edilmesi
·
Cumhuriyet’in ilanı
·
Halifeliğin kaldırılması
·
1924 Anayasası’nın kabul edilmesi
·
Kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi
Cumhuriyetçilik ilkesi ile ilgili Anahtar
Kelimeler
·
Demokrasi
·
Milli İrade
·
Ulus Egemenliği
·
TBMM’nin açılması
·
Çok Partili Hayat ve Siyasi Partilerin kurulması
·
Seçme ve Seçilme hakkı
·
Seçimlerin yapılması ve oy verme
HALKÇILIK: Kanun önünde herkesin eşit
olması ve. Halkın yararına olan her gelişmeler Halkçılık ilkesi ile ilgilidir.
Halkçılık ilkesi doğrultusunda yaşanan
gelişmeler-İnkılaplar;
·
Cumhuriyet’in ilanı
·
Aşar Vergisinin kaldırılması
·
Medeni Kanunu’nun Kabulü
·
Kadınlara Siyasi Hakların verilmesi
·
Kılık Kıyafet Kanunu
·
Soyadı Kanunu
·
Bazı Unvan ve Lakapların kaldırılması
·
Tevhidi Tedrisat Kanunu
Halkçılık ilkesi ile ilgili Anahtar
Kelimler;
·
Demokrasi
·
Eşitlik ve Adalet
·
Ayrıcalıkların kaldırılması
·
Sosyal Devlet Anlayışı
·
Kanunun Üstünlüğü
LAİKLİK: Din işleri ile Devlet
işlerinin birbirinden ayrılması, akıl ve bilimle hareket edilmesi, halkın inanç
ve ibadetlerini özgür bir şekilde yaşamasını amaçlayan ilkedir.
Laiklik ilkesi doğrultusunda yaşanan
gelişmeler-İnkılaplar;
·
Saltanatın kaldırılması
·
Halifeliğin kaldırılması
·
Tevhidi Tedrisat Kanunu’nun kabul edilmesi
·
Medreselerin kapatılması
·
Şeriye ve Evkaf Vekaleti’nin kaldırılması
·
Tekke, Türbe ve Zaviyelerin kapatılması
·
Medeni Kanunu’nun kabulü
·
‘’Devletin Dini İslam’dır.’’ Maddesinin
Anayasa’dan çıkarılması
·
Kılık-Kıyafet Kanunu’nun çıkarılması
Laiklik İlkesi ile ilgili Anahtar Kelimeler
·
Akıl ve Bilim
·
Din ve Devlet işlerinin birbirinden ayrılması
·
Din, İnanç ve İbadet Özgürlüğü
MİLLİYETÇİLİK: Kendi milletini yüceltmeyi
amaç edinen ilkedir. Bu ilkede ırk yada din birliği değil de kader-kültür
birliği esas alınmıştır. Milliyetçilik
ilkesi, Kurtuluş Savaşımızın çıkış noktasını oluşturmuştur İçinde ‘’Türk’’
kelimesi geçen her gelişme Milliyetçilikle ilgilidir. ‘’Ne Mutlu Türküm
Diyene’’ sözü de milliyetçilik ilkesiyle ilgildir
Milliyetçilik ilkesi doğrultusunda yaşanan
gelişmeler-İnkılaplar
·
Kabotaj Kanunu’nun kabulü
·
Türk Tarih Kurumu’nun kurulması
·
Türk Dil Kurumu’nun kurulması
·
Tevhidi Tedrisat Kanunuyla
·
Eğitim ve öğretimin birleştirilmesi
·
Yabancı okulların denetim altına alınması
Milliyetçilik İlkesi ile ilgili Anahtar
Kelimeler;
·
Milli Birlik-Beraberlik
·
Ulusal Bağımsızlık
·
Kültür Birliği
İNKILAPÇILIK: Toplumu çağdaş
medeniyetler seviyesine çıkarmak için yapılan her türlü gelişme İnkılapçılık
ilkesi ile ilgilidir. İnkılapçılık ilkesinde Çağdaş Medeniyetler seviyesine
ulaşmak için köklü değişiklerin yapılması ve eskinin yerine çağa uygun olanın (yeni
olan) getirilmesi amaçlanmıştır.
İnkılapçılık İlkesi doğrultusunda yaşanan
gelişmeler-İnkılaplar;
·
Fes yerine Şapka takma zorunluluğunun
getirilmesi
·
Hicri Takvimin yerine Miladi Takvimin kabul
edilmesi
·
Mecelle’nin yerine Medeni Kanunu’nun kabul
edilmesi
·
Arap Harflerinin yerine Latin Harflerin kabul
edilmesi
·
Darülfünun yerine İstanbul Üniversitesi’nin
açılması
·
Sanayi Nefise Mektebinin yerine Güzel Sanatlar
Fakültesinin açılması
İnkılapçılık ilkesi ile ilgili anahtar
Kelimeler;
·
Çağdaşlaşma (Muasırlaşma)
·
Modernleşme
·
Batının örnek alınması
·
Kökten değişim
DEVLETÇİLİK: Halkın ve özel sektörün ekonomik
gücünün yetmediği yerde, devletin ekonomik faaliyetlerde bulunması, fabrikalar
açması ve ekonomiye yön vermesiyle ilgili olan ilkedir. Cumhuriyetin ilk
zamanlarında halkın ve özel sektörün elinde sermaye bulunmaması ve 1929 Dünya
Ekonomik Krizinin Türkiye’de de etkisini göstermesi nedeniyle 1930’lardan sonra
Türkiye’de zorunlu olarak Devletçilik politikası uygulanmıştır.
Devletçilik ilkesi doğrultusunda yaşanan
gelişmeler-İnkılaplar;
·
İzmir İktisat Kongresi’nin toplaması
·
İzmir İktisat Kongresinde alınan Misakı İktisadi
Kararları
·
Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı (Sovyetler
Birliği’nin sanayileşmesi örnek alınarak uygulanmıştır.)
·
Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı (II. Dünya
Savaşının çıkmasından dolayı uygulanamamıştır.)
ATATÜRK İNKILAPLARI (DEVRİMLERİ)
SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR
·
Birinci TBMM’nin
açılışı
·
1921
Anayasasının kabulü
·
Saltanatın
kaldırılması
·
Ankara’nın
Başkent Olması
·
Cumhuriyet’in
ilânı
·
Halifeliğin
kaldırılması
·
Şeriye Evkaf
Vekâleti’nin kaldırılması
·
Erkanı
Harbiye Vekaleti’nin ayrılması
·
1924 Anayasasının
kabulü
·
Birinci TBMM’nin
açılışı: İstanbul’da toplanan son Osmanlı Mebusan Meclisinin kapanması ve
akabinde Milli Mücadele yanlılarının Atatürk liderliğinde Ankara’da 23 Nisan
1920’de Büyük Millet Meclisini açmaları Siyasi alanda yapılan inkılaplar
arasında gösterilir.
·
1921
Anayasasının kabulü: I. İnönü Savaşından sonra 20 Ocak 1921 tarihinde Ulus
Egemenliğine dayalı yeni bir anaysa hazırlanması Siyasi alanda yapılan
inkılaplar arasında gösterilir.
·
Saltanatın
kaldırılması: Lozan Barış Konferansına TBMM’nin yanında İstanbul hükümetinin
çağrılması üzerine 1 Kasım 1922 yılında TBMM tarafından Saltanat kaldırılması Siyasi
alanda yapılan inkılaplar arasında gösterilir. . (Bu gelişme Cumhuriyetçilik ve
Laiklik ilkeleri ile ilgilidir.) Bu İnkılapla Saltanat ve Halifelik birbirinden
ayrılmış, Sultan Mehmet Vahdettin ülkeden ayrılmış ve TBMM tarafından Halifelik
makamına Osmanlı Hanedanına mensup Abdülmecid Efendi atanmıştır. Not: Saltanatın kaldırılması, I.
TBMM’nin yaptığı tek inkılap olmuştur.
·
Ankara’nın
Başkent Olması: 13 Ekim 1923’te TBMM’de çıkarılan kanunla ‘’Ankara’’ resmi
olarak Türkiye Cumhuriyeti’nim başkenti olmuştur.
·
Cumhuriyet’in
ilânı: Devletin rejim sorununa son vermek amacıyla 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet ilan edildi. “Türkiye Devleti’nin
yönetim şekli cumhuriyettir.’’ Maddesi Anayasaya eklenmiştir. Türkiye
Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa, ilk Başbakanı ise İsmet
Paşa olmuştur. Meclis hükûmet sisteminden, Kabine hükümet sistemine geçilmiştir.
·
Halifeliğin
kaldırılması: Urfa Milletvekili Şeyh Saffet Efendi ve 53 arkadaşının
TBMM’ye verdiği yasa tasarısının mecliste görüşülmesi neticesinde 3 Mart
1924’te Halifelik Kaldırılmıştır. Bu gelişme sonrasında Halife Abdülmecid
Efendi ve bütün Osmanlı hanedanı yurt dışına çıkarılmıştır. (Halifeliğin Kaldırılması
Laiklik ve Cumhuriyetçilik ilkeleri kapsamında ele alınabilir.)
·
Şeriye Evkaf
Vekâleti’nin kaldırılması: Din işleri ile Vakıf İşlerini bir arada yürüten
bu bakanlık 3 Mart 1924 tarihinde TBMM’de çıkarılan kanunla kaldırılmıştır. Bu
Bakanlığın yerine Diyanet İşleri Başkanlığı ile Vakıflar Genel Müdürlüğü
Kurulmuştur. Bir nevi Devlet işleri ile Din işleri bu gelişmeyle birbirinden
ayrılmıştır. (Laiklik ilkesi kapsamında yapılan bir inkılaptır.)
·
Erkanı
Harbiye Vekaleti’nin kaldırılması: 3 Mart 1924 tarihinde TBMM’de çıkarılan
bir kanunla bu bakanlığın kaldırılması neticesinde Ordu ve Siyaset birbirinden
ayrılmıştır. Orduyla ilişiğini kesmeyen milletvekillerinin siyaset yapması
yasaklanmıştır. Bu bakanlığın yerine Genel Kurmay Başkanlığı ile Milli Savunma
Bakanlığı kurulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Genel Kurmay Başkanı Fevzi
Çakmak olmuştur.
·
1924 Anayasasının
kabulü: Milli Egemenliği esas alan 1924 Anayasası Siyasi alanda yapılan inkılaplar
kapsamında değerlendirilebilir. ‘’Devletin Dini İslam’dır.’’ Maddesi 1928
yılında bu anayasadan çıkarılmış ve Atatürk’ün 6 ilkesi 1937 yılında bu
anayasaya eklenmiştir.
NOT: 3 MART 1924 TARİHİNDE YAŞANAN GELİŞMELER;
·
Halifeliğin
kaldırılması
·
Şeriye ve
Evkaf Vekaleti kaldırılması
·
Erkanı
Harbiye Umum Vekaleti kaldırılması
·
Tevhidi
Tedrisat Kanunu kabulü
HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILALAR
·
İsviçre'den;
Medeni Kanun, İcra ve İflas Kanunu ve Ticaret Kanunu
·
İtalya'dan
Ceza Kanunu
·
Almanya’dan
Ticaret Kanunu alınmıştır
·
MEDENİ
KANUNU’NUN KABULÜ: Kişilerin birbirleriyle ve devletle olan ilişkilerini,
aile, borç ve miras hukukunu düzenlemek amacıyla kabul edilen kanundur. Medeni
Kanun; İsviçre’den örnek alınarak hazırlanmıştır. 1926 yılında Medeni Kanun’unun
yürürlüğe girmesiyle Osmanlı Devletinden kalma Mecelle Kanunu kaldırılmıştır.
Medeni Kanunla birlikte hukuksal alanda kadın erkek eşitliği sağlanmıştır.
Medeni Kanunla
Kadına verilen Haklar;
·
Mirasta kadın erkek eşitliği
·
Tanıklıkta kadın erkek eşitliği
·
Kadınlara çalışma hakkının verilmesi
·
Tek eşli Evlilik, Resmi nikah zorunlu hale
getirilmesi
·
Kadına boşanma hakkı verilmesi
Not: Medeni Kanunla Kadınlara Sosyal
Alanda haklar verilmiştir. Siyasi Alanda haklar ise 1930’lu yıllardan sonra
verilmiştir.
·
1930
yılında Kadınlara, Belediye Seçimlerine katılma hakkı verildi.
·
1933
yılında Kadınlara, Muhtarlık Seçimlerine katılma hakkı verildi.
·
1934
yılında Kadınlara, Genel (Milletvekili) Seçimlerde seçme ve seçilme verildi.
NOT: 1935 seçimlerinde 18 kadın
milletvekili seçilmiştir.
NOT: Fransa’da kadınlar 1944’te,
Yunanistan’da 1952, İsviçre’de 1974’te seçme ve seçilme hakkına kavuştu.
ANAYASA HAREKETLERİ;
·
1921
Anayasası (Teşkilatı Esasiye): 20 Ocak 1921’de kabul edilmiştir. Kurtuluş
Savaşı yıllarında Olağanüstü şartlarda hazırlanan, kişi haklarına yer vermeyen
ve 24 maddeden oluşan kısa bir anayasadır. 1924 yılında yeni anayasa hazırlanan
kadar Kanuni Esasiye ile birlikte yürürlükte kalmıştır. Güçler Birliği ilkesini
Esas alan bu anayasaya göre Yasama, Yürütme ve Yargı yetkileri TBMM’de
toplanmıştır.
·
1924
Anayasası: 20 Nisan 1924’te TBMM’de kabul edilerek yürürlüğe girdi. Bu
anayasanın yürürlüğe girmesiyle Kanuni Esasi ve Teşkilatı Esasi kaldırılmıştır.
Bu Anayasa 1960 Askeri Darbesine kadar yürürlükte kalmıştır.
Maddeleri:
·
Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir.
·
Devletin yönetim şekli Cumhuriyettir.
·
Devletin dini İslam, başkenti Ankara ve dili
Türkçe'dir.
·
Devletin başkenti, rejimi ve bayrağı
değiştirilemez.
·
Yasama ve Yürütme yetkileri meclise aittir.
·
Yargı, bağımsız mahkemelerce yürütülür.
Not: “Devletin dini İslam’dır.” ibaresi
1928 yılında anayasadan çıkarılmıştır.
Not: 1937 yılında yapılan değişiklikle Atatürk
ilkeleri bu anayasaya eklenmiştir.
EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN
İNKILAPLAR
·
Tevhid-i
Tedrisat Kanunu’nun kabulü (3 Mart 1924) :
·
Medreselerin
Kapatılması (11 Mart 1924) :
·
Maarif
Teşkilatı Kanunu (2 Mart 1926) :
·
Harf
Devrimi (1 Kasım 1928) :
·
Millet
Mektepleri açılması (24 Kasım 1928) :
·
Türk
Tarihi Tetkik Cemiyeti’nin kurulması (15 Nisan 1931) :
·
Türk Dili
Tetkik Cemiyeti’nin kurulması (12 Temmuz 1932) :
·
Üniversite
Reformu (1933) :
·
Güzel
Sanatlar Alanında Yapılan Gelişmeler
·
Tevhid-İ
Tedrisat Kanunu’nun kabulü (3 MART 1924): Türkiye Cumhuriyeti’ndeki Her türlü
eğitim ve öğretim kurumları devletin kurumu olan Milli Eğitim Bakanlığı’nın çatısı altında
toplanmıştır. Bu kanunla eğitimdeki ikiliğe son verilmiş, Medreseler kapatılmış
ve azınlık okulları denetim altına alınmıştır.
·
Harf
İnkılabı (1 KASIM 1928): Yürürlüğe giren kanunla Arap Alfabesinin yerine
Latin Alfabesi kabul edilmiş ve bütün resmî yazışmaların yeni Türk harfleri ile
yapılması yasal zorunluluk olmuştur. Yeni harflerin resmen kabulüyle ülkede
okuma yazma seferberliği başlatılmıştır.
·
Millet
Mekteplerinin açılması: Halka yeni alfabeyi öğretmek amacıyla 24 Kasım 1928
tarihinde millet mektepleri açılmıştır.
·
Türk
Tarihi Tetkik Cemiyeti’nin kurulması (15 Nisan 1931) : Türk Tarihinin
araştırılması amacıyla bugün ki adıyla Türk Tarih Kurumu kurulmuştur.
·
Türk Dili
Tetkik Cemiyeti’nin kurulması (12 Temmuz 1932) : Türk dilinin zenginliğini
ortaya çıkarmak ve yabancı kelimelerden arındırmak amacıyla bugün ki adıyla
Türk Dil Kurumu açılmıştır.
·
Üniversite
Reformu (1933) : 1933 yılında Darülfünun, İstanbul Üniversitesi’ne
dönüştürüldü.
·
Güzel
Sanatlar Alanında Yapılan Gelişmeler
1924’te Musiki Muallim Mektebi (Müzik Öğretmen Okulu)
kurulmuştur.
1926’da açılan Gazi Eğitim Enstitüsünde resim bölümü
açılmıştır.
1928’de Sanayi-i Nefise Mektebi, Güzel Sanatlar
Akademisine dönüştürülmüştür.
1932’de Cumhurbaşkanlığı Filarmoni Orkestrası
kurulmuş,
1934’te Millî Musiki Akademisi
Darülbedayi, 1934’te çağın gereklerine göre İstanbul
Şehir Tiyatrosuna dönüştürülmüştür.
1936’da Ankara Konservatuvarı açılmıştır.
1936’da Dil ve Tarih, Coğrafya Mektebi açılmıştı.
1937’de İstanbul Resim ve Heykel Müzesi açılmıştır.
TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR
·
Şapka
İnkılabı (25 Kasım 1925): Fes giyme zorunluluğu, 25 Kasım 1925 tarihinde
kaldırılarak yerine "Şapka kanunu" getirildi. M. Kemal, şapkayı İlk
kez Kastamonu'da giyerek bu yeniliği başlattı.
·
Bazı
Kıyafetlerde Yapılan Düzenleme: 3
Aralık 1934’te çıkarılan başka bir kanunla, dinî kıyafetlerin din adamları tarafından
yalnızca ibadethanelerde kullanılabilmesi zorunluluğu getirildi. Ülke de kılık
kıyafet birliği sağlanmaya çalışıldı. Diyanet İşleri başkanı, Haham başı ve
Patrikler dini kıyafetle dolaşabilecekti.
·
Tekke,
Zaviye Ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925): Tarikat üyelerinin toplandığı
yer olan Tekke ve Zaviyeler, 1925'te çıkarılan bir kanunla kapatılmışlardır.
·
Takvimde
Değişiklik: 1926’dan itibaren Hicri takvimin yerine Miladi takvim yürürlüğe
girdi.
·
Rakamlarda
Değişiklik: 1928’de itibaren Batılı ülkelerin kullandığı rakamlar da kabul
edildi.
·
Saat ve
Ölçülerde Yapılan Değişiklikler: 1931’de
yapılan yasal düzenlemeyle metre ve kilogram gibi ölçü birimleri kabul edildi.
·
Soyadı
Kanununun Kabulü: 1934’te Soyadı Kanunu kabul edildi. Ağa, hacı, hafız,
hoca, molla, bey, beyefendi, hanım, hanımefendi, paşa, hazretleri gibi
unvanların resmî kullanımı yasaklandı. 24 Kasım 1934’te Mustafa Kemal Paşa’ya
TBMM tarafından “Atatürk” soyadı verildi.
·
Hafta
Tatilinde Değişiklik: 1935’te yapılan düzenlemeyle Hafta tatili cuma
gününden pazar gününe alındı.
EKONOMİ ALANINDAKİ GELİŞMELER
·
İzmir
İktisat Kongresi: Lozan Görüşmelerine ara verildiği dönemde 17 Şubat
1923’te yeni Türk Devleti’nin ekonomi politikasını belirlemek ve ülkeyi
kalkındırmak için İzmir İktisat Kongresi toplandı. Bu kongrede Misak-ı İktisadi (Milli Ekonomi Andı) kabul edilmiş ve
ekonomik bağımsızlık hedeflenmiştir. Misakı
İktisadi Kararlarına göre; Hammaddesi yurt içinde olan sanayi dalları ve
işletmelerin kurulmasına, Tekelleşmenin önüne geçilmesine, özel sektöre teşvik
kredisinin verilmesine ve özel teşebbüsün yapamadığı işleri devletin
üstlenmesine karar verilmiştir.
·
Birinci
Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı, 1933-1939 yılları arsında uygulanmıştır.
II. Birinci Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı 1939’da uygulanmaya çalışılmış;
fakat II. Dünya Savaşının çıkmasıyla istenen amaca ulaşılamamıştır.
SANAYİ
VE TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER
·
1924’te Türkiye İş Bankası kuruldu.
·
1925’te Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu.
·
1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarıldı. (28
Mayıs 1927) (Özel Sektöre mali destek
vermek amacıyla çıkarılmıştır.)
·
1929 Dünya Ekonomik Krizi sonrasında yerli malı
ve üretim kullanımı teşvik edildi.
·
1933'te ilk planlı ekonomi uygulaması olan 1.
Beş yıllık kalkınma planı yürürlüğe girdi.
·
1933’te Sanayi Maadin Bankası, Sümerbank’a
dönüştürüldü.
·
1935’te Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kuruldu.
·
1935’te Etibank kuruldu.
·
1939’da Karabük'te Demir Çelik Fabrikası açıldı.
TARIM ALANINDAKİ GELİŞMELER
·
1925’te Aşar vergisi kaldırıldı. (17 Şubat 1925)
(Halkçılık ilkesi kapsamında değerlendirilebilir.)
·
Ankara’da, Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu, daha
sonra Ziraat Fakültesi oldu.
ULAŞTIRMA ALANINDAKİ GELİŞMELER
· 1925-1933 yılları arasında 2048 km demir
yolu yapıldı
· 1926’da çıkarılan Kabotaj Kanunu ile Türk kara sularında yalnızca Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına gemi işletme hakkı verildi. (Bu Kanun Milliyetçilik İlkesi kapsamında değerlendirilebilir.)
SAĞLIK ALANINDAKİ GELİŞMELER
·
1930’da Umumi Hıfzıssıhha Kanunu çıkarıldı. Bu
kanunla kolera, veba, tifo, tifüs, zehirlenme, çiçek, difteri, kızıl gibi Bu
tür salgın hastalıklar parasız tedavi edilmeye başlandı.
·
1923’te ise “Türkiye Hilâl-i Ahmer
Cemiyeti” Kızılay’a dönüştürüldü.
·
1924’te Ebe Okulu açıldı.
·
1925’te ise Kızılay Hemşire Okulu açıldı.
Yöneticinin Cevabı: teşekkürler 28/08/2022 12:46:00 AM