ATATÜRK DÖNEMİNDE ALANLARINA GÖRE YAPILAN İNKILAPLAR
A-SİYASİ ALANDA
YAPILAN İNKILAPLAR
·
SALTANATIN
KALDIRILMASI : Kurtuluş Savaşından sonra İsviçre’de toplanan Lozan
Konferansına TBMM’nin yanında İstanbul hükümetinin de çağrılması üzerine TBMM
tarafından 1 Kasım 1922 yılında Saltanat kaldırılmıştır. Bu gelişmeden sonra Osmanlı
Devleti resmen son buldu ve Cumhuriyete giden yol açıldı. (Bu gelişme
Cumhuriyetçilik ve Laiklik ilkeleri ile ilgilidir.)
NOT: Saltanatın kaldırılması, I.
TBMM’nin yaptığı tek inkılap olmuştur. Halifelik makamına Abdülmecid Efendi
getirilmiştir.
·
ANKARA’NIN
BAŞKENT OLUŞU: 13 Ekim 1923’te TBMM’nin çıkardığı kanunla Ankara resmi
olarak Türkiye Cumhuriyeti’nim başkenti oldu.
·
CUMHURİYETİN
İLANI: 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet ilan edildi. “Türkiye Devleti’nin yönetim
şekli cumhuriyettir, Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur”
şeklinde kanunlaştı.
Mustafa Kemal Paşa, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı; İsmet Paşa
da ilk Başbakanı olarak seçildi.
Cumhuriyet’in ilanından sonra Meclis hükûmet sisteminden, Kabine hükümet sistemine
geçilerek hükûmet kurma bunalımı aşılmıştır.
·
HALİFELİĞİN
KALDIRILMASI: Yavuz Sultan Selim Döneminde Memlüklerin ortadan kalkması ile
Osmanlı Devleti’ne (1517) geçen halifelik, 3 Mart 1924’te dönemin Urfa
Milletvekili Şeyh Saffet Efendi ve 53 arkadaşının TBMM’ye verdiği kanun
teklifiyle halifelik makamı kaldırıldı. (Bu gelişme Cumhuriyetçilik ve
Laiklikle ilgilidir)
NOT: Halifeliğin kaldırılması
ile birlikte Halife Abdülmecid Efendi ve bütün Osmanlı hanedanı yurt dışına
çıkarıldı.
·
ERKAN-I
HARBİYE VEKALETİ’NİN KALDIRILMASI (Bu kanununun kaldırılması ile Ordu ile
Siyaset Birbirinden ayrılmıştır. Bu kanundan sonra Genel Kurmay Başkanlığı ilee
Milli Savunma Bakanlığı kurulmuştur) Cumhuriyet’in ilanından sonra Fevzi Çakmak
ilk Genel Kurmay Başkanı olmuştur. (Bu gelişme Cumhuriyetçilik ilkesi ile
ilgilidir.)
NOT: 3 MART 1924
TARİHİNDE YAŞANAN GELİŞMELER;
·
Halifelik kaldırılmıştır
·
Şeriye ve Evkaf Vekaleti kaldırılmış
·
Erkanı Harbiye Umum Vekaleti kaldırılmıştır.
·
Tevhidi Tedrisat Kanunu çıkarılmıştır.
B-HUKUK ALANINDAKİ
YENİLİKLER
Osmanlı Devleti’nde şer’i (dinî) ve örfi (geleneksel) hukuk
kurallarına dayanan bir hukuk sistemi oluşturulmuştu, bu sebepten Yeni Türk
Devleti Çağdaş bir hukuk sistemi kurmak için birtakım yenilikler
gerçekleştirmiştir.
İsviçre'den
Medeni Kanun, İcra ve İflas Kanunu ve Ticaret Kanunu,
İtalya'dan Ceza
Kanunu,
Almanya’dan
Ticaret Kanunu alınmıştır
·
TÜRK
MEDENİ KANUNU’NUN KABULÜ: Hukuk alanında kişilerin birbirleri ve devlet ile
ilişkilerini, aile, eşya, borçlar ve miras hukukunu düzenleyen kanuna, medeni
kanun denilmiştir.
1926 yılında Osmanlı Devletinden kalan Mecelle Kanunu
kaldırılmış yerine Türk Medeni Kanunu’nu kabul edilmiş ve yürürlüğe girmiştir.
Türk toplumunda kadın-erkek arasındaki hukuksal alanda eşitlik sağlanmıştır.
·
KADINLARA
SEÇME-SEÇİLME HAKKININ VERİLMESİ; (Belediye Başkanlığı-Muhtarlık-Milletvekili)
·
TERAKKİ
PERVER FIRKASI İLE SERBEST CUMHURİYET FIRKASI’NIN KURULMASI
·
‘’DEVLETİN
DİNİ İSLAM’DIR’’ MADDESİNİN ANAYASADAN ÇIKARILMASI
ANAYASA HAREKETLERİ;
·
1921
Anayasası (Teşkilatı Esasiye): 20 Ocak 1921’de kabul edilen Teşkilatı
Esasiye (1921 Anayasası) 23 madde ve bir ek maddeden oluşmuştur. Olağanüstü
şartlarda hazırlandığı için Kişi haklarına yer verilmemiştir. Güçler Birliği
ilkesi Esas alınmıştır. (Yasama-Yürütme-Yargı yetkileri TBMM’de toplanmıştır.)
NOT: 1924
Anayasasının hazırlanmasına kadar geçen sürede Teşkilatı Esayiye ile Kanuni
Esasi yürürlükte kalmıştır.
·
1924
Anayasası: 20 Nisan 1924’te TBMM’de kabul edilerek yürürlüğe girdi. Türkiye
Cumhuriyeti’nin dininin İslam,
başkentinin Ankara, resmî dilinin Türkçe
ve rejiminin Cumhuriyet olduğu kabul
edilmiştir. Bu anayasada Güçler Ayrılığı esas alınmıştır. Yasama TBMM’ye,
yürütme Cumhurbaşkanı ve hükûmete, yargı ise bağımsız mahkemelere
bırakılmıştır. 27 Mayıs 1960 askerî darbesine kadar yürürlükte kalmıştır.
NOT: 1928’de
“Devletin dini İslam’dır.” ibaresi anayasadan çıkarılmıştır. (Laiklik ilkesi
ile ilgilidir)
NOT: Kadınlara;
1930’da belediye seçimlerinde, 1933’te muhtarlık seçimlerinde, 1934’te de genel
seçimlerde seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. (Halkçılık ilkesi ile
ilgilidir.)
1937 yılında yapılan değişiklikle Atatürk ilkeleri bu
anayasaya girmiştir.
NOT: Anayasal
Gelişmeler Cumhuriyetçilikle ilgilidir.
C-EĞİTİM VE KÜLTÜR
ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR
TEVHİD-İ TEDRİSAT
KANUNU (3 MART 1924): Bu kanunla ülkedeki her çeşit eğitim ve öğretim
kurumlarının denetimi devlet eline geçti ve Tüm okullar Milli Eğitim
Bakanlığı’nın çatı altında toplandı. Türkiye
Cumhuriyeti’ndeki bütün okulların programlarının ve eğitim sisteminin
düzenlenmesi Millî Eğitim Bakanlığı’na bırakıldı. Azınlık okullarının denetimi
sağlandı ve Medreseler kapatıldı
HARF İNKILABI (1
KASIM 1928): 1928’de yürürlüğe giren kanunla Arap Alfabesinin yerine Latin
Alfabesi kabul edildi. Böylelikle bütün resmî yazışmaların yeni Türk harfleri
ile yapılması yasal zorunluluk oldu. Yeni harflerin resmen kabulü ile ülkede
okuma yazma seferberliği başlatıldı.
24 Kasım 1928 yılında Millet Mektepleri açıldı. Gazi Mustafa
Kemal, kendisine başöğretmenliği teklif edilen Millet Mektepleri’nin
başöğretmenliğini kabul etti. (Bu gelişmeden hareketle günümüz Türkiye’sinde 24
Kasım’da Öğretmenler günü kutlanmaktadır.)
TARİH ALANINDAKİ
ÇALIŞMALAR:
·
15 Nisan 1931’de Türk Tarihini Tetkik Cemiyeti
(Türk Tarih Kurumu) kurulmuştur.
·
Atatürk’ün katılımıyla 2 Temmuz 1932’de I. Türk
Tarih Kongresi toplanmıştır. 1936’da
Ankara’da Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi kurulmuştur.
DİL ALANINDAKİ
ÇALIŞMALAR:
·
1932 yılında Türk Dili Tektik Cemiyeti (Türk Dil
Kurumu) kuruldu.
ÜNİVERSİTE REFORMU
(1932) :
·
Cenevre Üniversitesinden Türkiye’ye gelen Prof.
Dr. Albert Malche (Albert Malke) incelemelerde bulundu ve hazırladığı raporu
Millî Eğitim Bakanlığına sundu.
·
1933 yılında Darülfünun yerine İstanbul
Üniversitesi kuruldu.
·
Üniversite Reformu öncesinde; 1925’te Ankara
Hukuk Mektebi açılmıştı. 1936’da Dil ve Tarih, Coğrafya Mektebi açılmıştı.
GÜZEL SANATLAR VE
SPOR
·
1924’te Musiki Muallim Mektebi (Müzik Öğretmen
Okulu) kurulmuştur.
·
1926’da açılan Gazi Eğitim Enstitüsünde resim
bölümü açılmıştır.
·
Osmanlı döneminden kalan Sanayi-i Nefise
Mektebi, 1928’de Güzel Sanatlar Akademisine dönüştürülmüştür.
·
1932’de Cumhurbaşkanlığı Filarmoni Orkestrası
kurulmuş,
·
Osmanlılar zamanında açılan Darülbedayi, 1934’te
çağın gereklerine göre İstanbul Şehir Tiyatrosuna dönüştürülmüştür.
·
1934’te Millî Musiki Akademisi
·
1936’da Ankara Konservatuvarı açılmıştır.
·
1937’de İstanbul Resim ve Heykel Müzesi
açılmıştır.
D-TOPLUMSAL ALANDA
YAPILAN İNKILAPLAR
ŞAPKA İNKILABI VE
KIYAFETTE YAPILAN DÜZENLEMELER (25 KASIM 1925)
·
II. Mahmut döneminde kullanılmaya başlayan Fes
giyme zorunluluğu, Cumhuriyet Döneminde kaldırılarak yerine "Şapka
kanunu" getirildi. M. Kemal, şapkayı İlk kez Kastamonu'da giyerek bu
yeniliği başlattı.
·
3 Aralık 1934’te çıkarılan başka bir kanunla,
dinî kıyafetlerin din adamları tarafından yalnızca ibadethanelerde
kullanılabilmesi zorunluluğu getirildi. Ülke de kılık kıyafet birliği
sağlanmaya çalışıldı. Diyanet İşleri başkanı, Haham başı ve Patrikler dini
kıyafetle dolaşabilecekti.
TEKKE, ZAVİYE VE
TÜRBELERİN KAPATILMASI (30 KASIM 1925)
Tarikat üyelerinin bir araya geldikleri yerlere Tekke ve
Zaviye adı verilmiştir. 1925'te çıkarılan bir kanunla çağdaşlaşma ve inkılap
hareketlerinde önemli bir engel olarak görülen Tekke, Zaviye ve Türbeler
kapatıldı.
TAKVİM, SAAT VE
ÖLÇÜLERDE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER
·
1926’dan itibaren Türkiye Cumhuriyeti’nin resmî
takvimi olarak Miladi takvim yürürlüğe
girdi.
·
1928’de yeni
Türk harfleri kabul edildi ayrıca Batılı ülkelerin kullandığı rakamlar da kabul edildi.
·
1931’de yapılan yasal düzenlemeyle bu alanda da
dünyanın yaygın olarak kabul ettiği metre
ve kilogram gibi ölçü birimleri
kabul edildi.
·
1935’te yapılan düzenlemeyle Hafta tatili cuma gününden pazar gününe alındı.
SOYADI KANUNUNUN
KABULÜ
1934’te Soyadı Kanunu kabul edildi. Ağa, hacı, hafız, hoca,
molla, bey, beyefendi, hanım, hanımefendi, paşa, hazretleri gibi unvanların
resmî kullanımı yasaklandı. 24 Kasım 1934’te Mustafa Kemal Paşa’ya TBMM
tarafından “Atatürk” soyadı verildi.
TÜRK KADININA VERİLEN
HAKLAR
·
Kadınların toplumsal hayatta erkeklerle eşit
konuma yükseltilmesinde ilk adım 1926’da Türk Medeni Kanunu’nun kabulü ile
atıldı.
·
1927-1928 öğretim yılından itibaren karma
eğitime geçildi. Türk kadını erkeklerle aynı şartlarda eğitim ve iş yaşamına
katılabilme hakkını elde etti.
·
Kadınların siyasal eşitliğe kavuşturacak ilk
adım 1930’da Türk kadınına belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı
verilmesiyle atıldı. 1933’te Türk kadını muhtarlık seçimlerine katılma hakkı
elde etti. 1934 yılında kadınlar genel seçimlerde de seçme ve seçilme hakkını
kazandı.
NOT: 1935
seçimlerinde 18 kadın milletvekili seçilmiştir.
NOT: Fransa’da
kadınlar 1944’te, Yunanistan’da 1952, İsviçre’de 1974’te seçme ve seçilme
hakkına kavuştu.
E-EKONOMİ ALANINDAKİ
GELİŞMELER
İZMİR İKTİSAT
KONGRESİ
Lozan Görüşmelerine ara verildiği dönemde 17 Şubat 1923’te
yeni Türk Devleti’nin ekonomi politikasını belirlemek ve ülkeyi kalkındırmak
için İzmir İktisat Kongresi toplandı.
Bu kongrede Misak-ı İktisadi (Milli Ekonomi Andı) kabul
edilmiş ve ekonomik bağımsızlık hedeflenmiştir.
Misakı İktisadi Kararlarına göre; Hammaddesi yurt içinde
olan sanayi dalları ve işletmelerin kurulmasına, Tekelleşmenin önüne
geçilmesine, özel sektöre teşvik kredisinin verilmesine ve özel teşebbüsün
yapamadığı işleri devletin üstlenmesine karar verilmiştir.
Böylelikle Türk ekonomisinin kendine yetmesi amaçlanmıştır.
Bu kongrede "devletçilik" ilkesi ortaya çıkmıştır.
1934’te yürürlüğe konulan “Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı”
ile kalkınma hamlesi devlet gözetiminde ve müdahalesiyle gerçekleştirilmeye
başlandı.
SANAYİ VE TİCARET
ALANINDAKİ GELİŞMELER
·
1924’te Türkiye İş Bankası kuruldu.
·
1925’te Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu.
·
Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarıldı. (28 Mayıs
1927) (Özel Sektöre mali destek vermek
amacıyla devlet tarafından çıkarılmıştır.)
·
1929 Dünya Ekonomik Krizi sonrasında yerli malı
ve üretim kullanımı teşvik edildi.
·
1933'te ilk planlı ekonomi uygulaması olan 1.
Beş yıllık kalkınma planı yürürlüğe girdi.
·
1933’te Sanayi Maadin Bankası, Sümerbank’a
dönüştürüldü.
·
1935’te Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kuruldu.
·
1935-Etibank kuruldu.
·
1939’da Karabük'te Demir Çelik Fabrikası açıldı.
TARIM ALANINDAKİ
GELİŞMELER
·
Aşar vergisi kaldırıldı. (17 Şubat 1925) (Halkçılık
ilkesi kapsamında değerlendirilebilir.)
·
Ankara’da, Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu, daha
sonra Ziraat Fakültesi oldu.
ULAŞTIRMA ALANINDAKİ
GELİŞMELER
·
1925-1933 yılları arasında 2048 km demir yolu
yaptı.
·
1926’da çıkarılan Kabotaj Kanunu ile Türk kara
sularında yalnızca Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına gemi işletme hakkı
verildi. (Bu Kanun Milliyetçilik İlkesi kapsamında değerlendirilebilir.)
SAĞLIK ALANINDAKİ
GELİŞMELER
·
1930’da Umumi Hıfzıssıhha Kanunu çıkarıldı. Bu
kanunla kolera, veba, tifo, tifüs, zehirlenme, çiçek, difteri, kızıl gibi Bu
tür salgın hastalıklar parasız tedavi edilmeye başlandı.
·
1923’te ise “Türkiye Hilâl-i Ahmer Cemiyeti”‘nin
adı değiştirilip Kızılay adı verildi.
·
1924’te Ebe Okulu, 1925’te ise Kızılay Hemşire
Okulu açıldı.
