2. ÜNİTE: II.DÜNYA SAVAŞI
II.Dünya Savaşı’nın Nedenleri :
a-) I. Dünya Savaşı sonrasındaki barış antlaşmalarının adaletsiz ve ağır oluşu (Özellikle Versay’ın).
b-) 1929 Ekonomik Bunalımı’nın kötü etkilerinin saldırgan yönetimlerin iş başına gelmesine sebep olması.
c-) Milletler Cemiyeti’nin sorunları çözmekte yetersiz oluşu; Fransız ve İngiliz çıkarlarını gözetmesi.
d-) I. Dünya Savaşı sonrası hayal kırıklığına uğrayan İtalya’nın Akdeniz’deki yayılmacı emelleri.
e-) Japonya’nın Uzakdoğu ve Pasifik ile ilgili emelleri.
f-) SSCB’nin komünizmi tüm dünyaya yaymak istemesi; ayrıca İngiltere ile
Fransa’nın komünizme karşı gelebileceğine inandığı Faşizm ve Nazizm’e engel
olmaması.
ÜLKELER ARASI GRUPLAŞMALAR:
·
Mihver Devletler : Almanya, İtalya, Japonya
·
Müttefik Devletler : İngiltere, Fransa, SSCB, ABD
II.DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDEKİ GELİŞMELER
A- JAPONYA:
·
1930’lu yıllarda Uzak Doğu’nun en güçlü devleti
olmuştur.
·
1931’de Mançurya’yı
işgal ederek, Çin’e yönelmiştir.
·
1933’te Milletler Cemiyeti’nden, 1934’te
Washington Antlaşması’ndan çekilmiştir.
·
1934’te “Asya
Asyalılarındır.” sloganıyla batılıların Çin’le olan ilişkilerini
kesmelerini istemiştir.
·
1937’de Çin’e saldırmıştır, ABD ve İngiltere ise
Çin’in yanında yer almışlardır.
·
1938’de doğu ve orta Çin topraklarını ele geçiren
Japonya, Batılı devletlerin Doğu Asya’dan atılmasını öngören “Yeni Düzen”i ilan
etmiştir.
B-
İTALYA:
·
I.Dünya Savaşı’nda amacına ulaşamayan İtalya; savaştan
sonra siyasi, sosyal ve ekonomik sıkıntılar yaşamıştır. Bu sıkıntılar 1922’de
Benito Mussolini’yi iktidara taşımış ve İtalya’da aşırı milliyetçilik esasına
dayalı bir yönetim olan Faşizm benimsenmiştir.
·
‘’Bizim
Deniz’’ idealiyle yola çıkan Mussolini, Akdeniz’i kontrolü altına almak ve
Roma İmparatorluğunu tekrar canlandırmak istemiştir. Mussolini bu hedefine
ulaşmak için yayılmacı bir politika izlemiştir.
·
Bu politika gereğince önce Yugoslavya’dan Fiume
(bugünkü Rijeka-Hırvatistan) şehrini alan İtalya, 1936 yılında da Afrika
kıtasında bulunan Habeşistan’ı işgal etti (İspanya İç Savaşı’na da karıştı.)
1939’da Arnavutluk’u işgal etmesi, Balkan Antantı için büyük bir darbe oldu.
C-
ALMANYA:
·
Versay Antlaşması’nın dayattığı ağır
yükümlülükler ve 1929 Dünya Ekonomik Krizi, Hitler’i 1933’te iktidara
taşımıştır.
·
‘’Hayat
Sahası’’ idealiyle yola çıkan Hitler,
bütün Almanları tek çatı altında toplamak istemiştir.
·
Yayılmacı bir politika izleyen Hitler, Versay
Antlaşması’nı yok saymış ve topraklarını sınır tanımadan genişletmeye
çalışmıştır. 1938’de Avusturya’yı topraklarına katmış, aynı yıl Münih Ant. ile
Çekoslovakya’dan Südet bölgesini almış, Mart 1939’da ise Çekoslovakya’nın
tamamını işgal etmiştir.
·
1 Eylül 1939’da Almanya’nın Polonya’ya işgal
etmesi üzerine, İngiltere ile Fransa 3 Eylül 1939’da
Almanya’ya savaş ilan etmiş ve böylece II.Dünya Savaşı başlamıştır.
Yatıştırma Politikası : İngiltere Başbakanı
Chamberlain döneminde, Almanya’nın Avrupa’daki işgallerine ve yayılmacı
politikasına sessiz kalan İngiltere’nin 1935-1938 yılları arasında izlemiş
olduğu politikaya verilen ad. Yatıştırma politikasının temelinde,
Almanya’nın işgal ettiği küçük birkaç toprak parçasının korumak isteyeceği ve işgallere
son vereceği düşüncesi yatmaktaydı; fakat Hitler bu politikadan cesaret alarak,
toprakları işgal ettikçe daha fazla toprak istemeye başlamıştır. Chamberlain izlediği
bu politika sebebiyle 1940 seçimlerini kaybetti ve Winston Churcill seçimleri
kazanarak 1940’ta İngiltere Başbakanı oldu.
Münih Antlaşması (1938): İngiltere,
Fransa, Almanya ve İtalya arasında toplanan Münih Konferansı’nın sonunda imzalandı.
Bu antlaşma ile Çekoslovakya’nın Südet bölgesi Almanya’ya verildi. Bu
nedenle Çekoslovakya tarafından “Münih İhaneti” olarak anıldı. Yatıştırma
politikasının çok bariz bir örneğidir.
Ortak Refah Alanı (Yeni Japon Düzeni): Japon
imparatoru Hirohito’ya ait bir plândır. Batılıların Asya’daki egemenliğine
tepki olarak doğmuştur. Buna göre İngiltere, Fransa, Hollanda ve ABD dörtlüsü
Japonya tarafından Uzakdoğu’dan kovulacak, kurtarılmış Uzakdoğu halkları Japon
yönetimi altında birleşecek ve gelişecekti.
Tokyo-Berlin Paktı (Anti-Komintern Pakt): 1936’da Japonya ve Almanya tarafından SSCB’ye
karşı imzalanan antlaşmadır. 1937’de bu pakta İtalya’nın da katılımıyla Roma-Tokyo-Berlin
Mihveri oluştu.
Çelik Pakt: 1939’da Almanya-İtalya arasında
imzalanan pakttır. Buna göre iki devletten biri saldırıya uğrarsa diğeri
koşulsuz olarak yardım edecekti. İtalya, Almanya’nın etki alanına girdi.
Anschluss (Anşlus-Birleşme): Hitler’in Reich’ın (Birleşik
Almanya’nın) bir parçası olduğunu iddia ettiği Avusturya’yı işgal etmesidir
(1938) (Hitler Avusturya doğumludur). Birçok Avusturyalıyı sevindirmiştir.
Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı (Ağustos 1939):
Münih Konferansı’ndan sonra Batılı devletlere güveni azalan SSCB,
Almanya ile saldırmazlık antlaşması imzaladı. Aslında gizli bir madde ile bu
iki devlet Doğu Avrupa’yı aralarında bölüşüyordu.1941’de SSCB’ye saldıran
Almanya bu paktı çiğnemiştir.
Maginot (Majino) Hattı : II.
Dünya Savaşı’nda Fransa'nın kuzey ve doğu sınırlarını kapsayan savunma hattıdır.
Fransa'nın Almanya tarafından tekrar işgalini önlemek üzere inşa edilmiştir. O
dönemde dünyanın en güçlü savunma hattı olarak kabul edilen Maginot Hattı,
İkinci Dünya savaşında Almanlar tarafından kısa sürede geçilmiş ve Fransa tekrar
Almanların işgaline uğramıştır. Günümüzde müze olarak halka açılmıştır.
SAVAŞ YILLARI (1939-1945)
·
Savaşın cepheleri: Avrupa, Kuzey Afrika, Pasifik.
A-) Avrupa Cephesi :
* Almanya’nın 1939’da Polonya’yı
işgal etmesi üzerine, İngiltere ile Fransa Almanya’ya savaş ilan etmişler ve
savaş başlamıştır (SSCB de Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı uyarınca hızla
Polonya’nın doğusunu işgal etti.)
* 1940: Almanlar Norveç,
Danimarka, Hollanda, Belçika ve Fransa’yı işgal etti. İngiltere’ye ağır hava
saldırıları düzenleseler de ciddi kayıplar verince geri çekildiler. Haziran
1940’ta İtalya resmen savaşa girdi ve Yunanistan’a saldırdı. Onları püskürten
Yunanlar, Arnavutluk’a girdi.
Seelöwe (Deniz Aslanı) Harekatı: Hitler’in
İngiltere’yi işgal plânının kod adıdır. 1940’taki hava saldırılarının başarısız
olması ve Hitler’in 1941’de SSCB’ye yönelmesi üzerine bu plândan
vazgeçilmiştir.
NOT : Avrupa’da İtalya’nın
yanı sıra Finlandiya, Macaristan, Romanya, Bulgaristan devletleri ile
Yugoslavya içindeki Hırvatlar da Almanya’ya destek vermiştir. Almanya tarafsız
kalan Franco İspanya’sına saldırmadı.
* 1941: Almanlar Yugoslavya’yı
işgal edip Hırvatlara bağımsızlık verdi. Yunanistan ve Girit’i işgal ettiler.
Barborassa Harekatı (Haziran 1941) : Almanların, SSCB üzerine 1941’de yapmış olduğu
işgal harekatına verilen addır. Tarihin en geniş çaplı askerî harekatıdır.
Ukrayna ve Kırım’ı işgal eden Almanlar, Kafkasya’daki SSCB petrollerine doğru
ilerledi. Bu harekatta Blietzkrieg (Yıldırım Savaşı) taktiğini kullanan
Almanlar çok hızlı ve şok bir işgal gerçekleştirdi. Barbarossa Harekatı’ndan
sonra SSCB resmen II. Dünya Savaşı’na girdi.
Yıldırım Savaşı (Blietzkrieg) : II. Dünya Savaşı'nda Almanların savaş stratejisidir. Bu savaş
taktiğinde amaç, hızlı ve ani saldırılarla, düşmanın düzenli bir savunma
kurmasını engelleyip sonra da hızlı bir şekilde yok etmektir. Hitler tarafından
II. Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği’ne karşı gerçekleşen Barbarossa
Harekatı’nda, bu savaş stratejisi kullanılmıştır.
Stalingrad Muharebesi (1942-1943) : II. Dünya Savaşı sırasında, Alman
ordusu ile Sovyet ordusu + işçileri arasında Stalingrad (bugünkü Volgograd)
şehri önlerinde yapılan savaştır. Kıta Avrupası’nda rakibi kalmayan ve SSCB
topraklarında ilerleyen Almanlar, Volga Nehri kıyısındaki Stalingrad’da tarihin
en kanlı savunma savaşlarından birinde SSCB’ye yenildi (Stalingrad şehri
Almanlara 8 ay direnmiştir). 2 milyon kişinin öldüğü bu muharebe, II. Dünya
Savaşı’nın dönüm noktasıdır. Almanların Avrupa’da durdurulduğu bu savaştan
sonra Almanlar geri çekilmeye, SSCB ilerlemeye başlamış ve bu Sovyet ilerlemesi
Berlin’e kadar sürmüştür. (Film Önerisi: Kapıdaki
Düşman)
* 1942: Almanya hâlâ güçlüdür ama
Stalingrad’ı bir türlü ele geçirememiştir.
* 1943: Müttefik kuvvetler Sicilya
Adası’nı ele geçirdi, Mussolini devrildi, İtalya savaş dışı kaldı.
* 1944 : SSCB Batı’ya doğru
ilerleyerek tüm Doğu Avrupa ve Balkanları işgalden kurtardı. Müttefikler
Roma’ya girdi ve İtalya’nın tamamı Alman birliklerinden temizlendi.
Normandiya
Çıkarması (1944) : Müttefik Devletlerin (özellikle ABD’li ve İngilizlerin),
Almanlar üzerine 1944’te yaptığı etkili saldırıdır. Müttefik kuvvetler,
Fransa’nın Normandiya kıyılarından yaptığı bu askerî çıkarmada Almanlara karşı önemli
bir zafer kazandı. Almanların, bu askeri çıkarmada ağır bir yara almaları ve
geri çekilmeleri savaşın sonucunu Müttefik Devletlerin lehine etkilemiştir
(Stalingrad Muharebesi ile beraber Avrupa Cephesi’nin kaderini belirleyen
savaştır). Bu çıkarmadan sonra ilerleyen Müttefikler, kısa sürede Fransa’yı
işgalden kurtardı. (Film Önerisi: Er Ryan’ı Kurtarmak)
* 1945 : Kızıl Ordu (SSCB ordusu) Berlin’e girdi, Hitler intihar
etti, Almanya 7 Mayıs’ta savaştan çekildi.
B-) Kuzey Afrika Cephesi
* 1940 : Libya’yı elinde
bulunduran İtalyanlar, Mısır’daki İngilizlere saldırdı fakat yenildiler ve
Libya’ya geri püskürtüldüler. İngilizler Libya’ya girdi, Almanlar İtalyanların
yardımına koştu.
* 1941-1943 : “Çöl Tilkisi” lakaplı
Alman General Erwin Rommel, İngilizleri Libya’dan çıkardığı gibi Mısır’a
girdi ve İskenderiye’nin 100 km yakınındaki El Alameyn’e kadar ilerledi. İngiliz
General Montgomery onu durdurdu. İngiliz birlikleri Libya’ya girerken
ABD’liler de Tunus’a girdi.
** Kuzey Afrika Cephesi’e tank
savaşları damga vurmuştur. İtalya ve Almanya bu cephede istediğini elde
edememiş, Mısır’daki İngiliz varlığına son verememiş, Süveyş Kanalı’nı ele
geçirip İngiltere’nin sömürgeleriyle bağlantısını koparamamıştır. Mihverler
1943’te bu cephede yenilince Müttefikler Sicilya ve İtalya’yı ele geçirmeye
başladı.
C-) Pasifik Cephesi :
* ABD ile Japonya’nın Pasifik
Okyanusu’nda birbirine karşı üstünlük mücadelesi verdiği cephedir.
Pearl Harbor Baskını ( Aralık 1941) : Hawaii
Deniz Savaşı… Japon Hava ve Deniz Kuvvetleri'nin, 1941’de ABD’nin Hawaii adalarında
bulunan Pearl
Harbor askerî üssüne karşı düzenlediği sürpriz saldırıdır. Japonya’nın
kesin zaferiyle sonuçlanan bu saldırıda, ABD ağır bir yara almıştır. Bu saldırı
sonrası döneminde ABD, Müttefik Devletlerin (İngiltere ve Fransa) yanında II.
Dünya Savaşı’na resmen girmiş ve Pasifik Cephesi açılmıştır.
Midway Deniz Savaşı (Haziran 1942) :
ABD-Japonya arasında Pasifik Okyanusu’ndaki Midway Adası yakınlarında yapılan
savaştır. Bu cephenin dönüm noktasıdır; savaşı kazanan ABD, Pasifik Cephesi’nde
üstünlüğü ele geçirdi.
Leyte Deniz Savaşı (1944) : ABD ile Japonya arasında, Pasifik Okyanusu’nda (Filipinler’e
bağlı Leyte Adası civarında) gerçekleşmiş olan, tarihin en büyük hava ve
deniz savaşlarından birisidir. Japonya ağır bir yenilgi almıştır. ABD,
Filipinler' i işgal etmiş ve Müttefik Devletler, Pasifik Okyanusu’nu denetimleri
altına almışlardır.
Manhattan Projesi (1945) : ABD’nin atom bombası
üretme projesidir. ABD, Japonya’yı teslim almak için 6 Ağustos 1945’te Hiroşima
şehrine, 9 Ağustos 1945’te ise Nagazaki şehrine atom bombası attı. Hiroşima’da
240 bin, Nagazaki’de ise 80 bin sivil katledildi. Ağır bir darbe alan
Japonya’nın teslim olmasıyla Pasifik Cephesi kapandı, II. Dünya Savaşı sona
erdi (En geç teslim olan Mihver devleti Japonya, en geç kapanan cephe de
Pasifik Cephesi’dir).
II. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA
TOPLANAN KONFERANSLAR
Atlantik Bildirisi (1941) : İngiltere
Başbakanı Churchill ile ABD Başkanı Roosevelt’in 1941’de Kanada açıklarında bir
savaş gemisinde bir araya geldiği
toplantıdır. Bu toplantıda II.
Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında izlenecek politikalar görüşülmüştür. Bu
toplantıda alınan bazı kararlar: Savaştan sonra
yenilen devletlerden toprak alınmayacak, halkların onayı alınmadan toprak
değişikliği yapılmayacak, milletler kendi geleceklerini kendileri tayin
edebilecek(self-determinasyon), açık denizlerde ticaret serbest olacak, Mihver
devletleri silahtan arındırılacak ve savaştan sonra topyekün silahsızlanmaya
gidilecek... ABD, bu bildiriyle Monroe
Doktrini’ni 2. kez ve bu sefer kalıcı biçimde terk etmiştir. (Ve
dünyanın başına bela olmuştur J)
Kazablanka Konferansı (Ocak 1943) : ABD Başkanı Roosevelt ile İngiltere Başbakanı
Churchill arasında 1943’te Fas’ın Kazablanka şehrinde yapılan gizli
toplantıdır. Bu konferansta savaşın, Mihver Devletler kayıtsız-şartsız teslim
olana kadar devam edeceği kararı alınmıştır (SSCB lideri Stalin de konferansa davetliydi ama Stalingrad
Muharebesi devam etmekte olduğu için toplantıya katılmadı). Türkiye’nin savaşa
Müttefiklerin yanında girmesi gerektiği konuşuldu.
Adana Görüşmesi (Ocak 1943) : Kazablanka
Konferansı’dan hemen sonra yapıldı. İngiltere Başbakanı Churchill ile Türkiye
Cumhurbaşkanı İsmet İnönü ve Başbakanı Şükrü Saraçoğlu arasında 1943’te Adana’da yapılan görüşmedir. Görüşmede
Türkiye'nin II. Dünya Savaşı’na Müttefiklerin yanında girmesi istenmiş; Türkiye
ise hazırlıksız olduğunu belirterek savaş dışı kalmaya çalışmıştır.
Tahran Konferansı (Kasım1943) : ABD Başkanı Roosevelt, İngiltere Başbakanı Churchill
ve SSCB lideri Stalin’in hepsinin bir araya geldiği ilk toplantıdır. Mihver
Devletlere karşı izlenecek politikalar görüşülmüştür. Türkiye’nin savaşa
katılması gerektiği konuşuldu.
I. Kahire Konferansı (Kasım 1943) :
Uzakdoğu'daki gelişmeleri değerlendirmek maksadıyla; Roosevelt (ABD), Churchill (İngiltere) ve Çan Kay Şek (Çin)
arasında Kahire’de yapılan toplantıdır. Türkiye’yi temsilen katılan Dışişleri
Bakanı Numan Menemencioğlu, Müttefiklerin üs talebini ve Türkiye’nin savaşa
girmesi talebini reddetti.
II. Kahire Konferansı (Aralık 1943) : Roosevelt,
Churchill ve Türkiye Cumhurbaşkanı İsmet İnönü arasında Kahire’de yapılan
toplantıdır. Toplanma nedeni, özellikle Churchill’in Türkiye’nin savaşa
katılmasını ısrarla istemesidir. SSCB’nin Boğazlara yönelik emellerinden
çekinen İnönü, savaşa katılmayı prensip olarak kabul etti ama asla katılmadı.
Bu konferanstan sonra Türkiye’nin Müttefiklerle ilişkisi zayıfladı.
Yalta Konferansı (Şubat 1945) : *
II. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Müttefik Devletlerin temsilcileri
(Roosevelt, Churchill ve Stalin) savaş sonrası dünya düzenini görüşmek için
Kırım’ın Yalta Limanı’nda buluştu.Alınan en önemli kararlar: Almanya’da 4 işgal
bölgesi oluşturulacak / Savaş suçluları yargılanacak… NOT: Yalta, Müttefikler
arasındaki iş birliğinin sonudur, bundan sonra aralarında rekabet başladı
(Soğuk Savaş’ın temelleri atıldı).
San Francisco
Konferansı (Nisan 1945) :
II. Dünya Savaşı'nın sonuna doğru Müttefiklerin ve Türkiye’nin de dahil olduğu
50 ülkenin bir araya geldiği konferanstır. Not:
Birleşmiş Milletler Örgütü bu
konferansta kurulmuştur.
Potsdam Konferansı (Temmuz 1945) : II. Dünya Savaşı sonralarına doğru, Almanya’nın teslim olması sonrasında Berlin yakınlarındaki Potsdam’da toplanan konferanstır.
* Katılanlar: SSCB lideri Stalin, yeni ABD Başkanı Truman (Roosevelt ölmüştü), İngiltere Başbakanı Churcill ve onun İngiltere’deki seçimleri kaybetmesiyle yeni İngiltere Başbakanı Attlee 1945’te. Almanya’nın paylaşılması görüşülmüştür.
* Alınan Kararlar:
a-)
Almanya 4 işgal bölgesine ayrılacak; ABD, İngiltere, Fransa ve SSCB yönetimlerine
bırakılacak.
b-) Berlin şehri 4 işgal bölgesine ayrılacak.
c-) Avusturya 4 işgal bölgesine ayrılacak.
d-) Alsace-Lorraine Fransa’ya, Südet bölgesi ise Çekoslovakya’ya geri
verilecek.
NOT: Türkiye’nin katıldığı konferanslar: Adana Görüşmesi, I. Kahire
Konferansı, II. Kahire Konferansı, San Francisco Konferansı (İlk üçü doğrudan
Türkiye ile ilgilidir).
NOT:
Büyük devletlerin çıkarları doğrultusunda alınan kararlar, anlaşmazlıkların artmasına
ve dünyanın iki nüfuz bölgesine (bloka) ayrılmasına neden olmuştur. Savaş
sonunda çıkan anlaşmazlıklar, 1947’de Soğuk Savaş dönemini başlatmıştır.
SAVAŞIN
ETKİLERİ
A- Siyasi Sonuçlar
·
Faşizm ve Nazizm gibi siyasi akımlar sona ermiş,
Komünizm güçlenmiştir.
·
İngiltere ve Fransa’nın ekonomileri bozulmuş,
sömürgeleri üzerindeki hakimiyetleri azalmıştır. II. Dünya Savaşı’nın galibi olmalarına rağmen
eski güçlerini kaybetmişlerdir.
·
İtalya, Japonya ve Almanya’nın toprakları
Müttefik devletler tarafından işgal edilmiştir.
·
İtalya Afrika’daki tüm topraklarını kaybetmiş,
ayrıca 1947 Paris Antlaşması ile Rodos ve Oniki Ada’yı Yunanistan’a
bırakmıştır.
·
Dünya barışını korumak amacıyla, New York
merkezli Birleşmiş Milletler Teşkilatı 1945’te kurulmuştur. Not: Türkiye, BM’de
kurucu üyedir.
·
Almanya silahtan arındırıldı, Avusturya
Almanya’dan ayrıldı. Potsdam’da alınan kararlar uygulandı; Almanya, Avusturya,
Viyana ve Berlin 4 işgal bölgesine ayrıldı… Müttefikler 1949’da başkenti Bonn
olan Federal Almanya Cumhuriyeti’ni (Batı Almanya) kurarken SSCB de başkenti
Berlin olan Demokratik Almanya Cumhuriyeti’ni (Doğu Almanya) kurdu.
·
Japonya tarihte ilk kez işgale uğradı; ABD’li
General Mac Arthur gözetiminde, seçim yoluyla yeni bir hükümet kuruldu.
·
ABD ve SSCB, II. Dünya Savaşı’ndan yeni dünya
düzeninin iki süper gücü olarak çıkmışlardır. ABD 1947’de Avrupa’nın güvenliği
için Truman Doktrini doğrultusunda Marshall Yardımı’nı yaptı ve 1949’da NATO’yu
kurdurdu.
B-
Ekonomik Sonuçlar
·
Başta Almanya olmak üzere Avrupa’da birçok ülke
hasar görmüş; tarım, ticaret ve sanayi büyük zarara uğramıştır.
·
Dolar, Altın yerine kullanılabilen uluslar arası
bir para birimi olmuş ve 1944’te Washington’da Uluslararası Para Fonu (IMF)
kurulmuştur.
C-
Toplumsal Sonuçlar
·
II.Dünya Savaşında, cephe gerisindeki birçok
sivil de hayatını kaybetmiştir. (Yaklaşık 50 milyon insan ölmüştür.)
·
Savaşan ülkeler arasında göçler artmıştır.
·
Savaş suçlularının yakalanarak, yargılanmasına
çalışıldıysa da tam olarak başarılı olunamamıştır.
D- İnsan Hakları
İhlalleri
·
Nürnberg’de
(Almanya) toplanan uluslararası bir mahkeme tarafından suçlu görülen Nazi Alman
yöneticileri, Nazi Partisi siyasi liderleri ve diğer suçlular
yargılanmıştır.(1945-46)
·
Tokyo’da 1946’da kurulan bir mahkemede Japon
yöneticiler yargılanarak, cezalandırılmıştır.
·
Birleşmiş Milletler Teşkilatı tarafından “İnsan
Hakları Evrensel Beyannamesi” 1948’de kabul edilmiştir. (1789’daki İnsan ve
Yurttaş Hakları Bildirisi ile karıştırma)
Demir Perde : İlk kez 1946’da İngiltere Başbakanı
Winston Churchill tarafından kullanılan bir kavramdır. II. Dünya Savaşı
sonrasında ABD ve SSCB arasındaki ideolojik ayrılıktan dolayı Avrupa’yı Doğu ve
Batı olarak iki bloka ayıran ideolojik ve fiziksel sınırları tanımlar. Doğu
Bloku ülkeleri, SSCB etkisindeki Doğu Avrupa ülkelerinden oluşurken Batı Bloku
ülkeleri, kapitalist ABD etkisindeki Batı Avrupa ülkelerinden oluşur. Demir
Perde’nin en çarpıcı simgesi Berlin Duvarı’dır. SSCB 1991’de dağılınca bu
kavram da anlamını yitirdi.
Birleşmiş Milletler (BM) 1945 : II.
Dünya savaşının bitiminde, Müttefik devletler tarafından yeni dünya düzenini
kurma ve dünya barışını devam ettirmek için 1945’te kurulmuş teşkilattır. San
Francisco Konferansına katılan devletler kurucu üye kabul edilmişlerdir.
Türkiye de kurucu üyelerdendir. Merkezi New York’ta bulunur. İngiltere, Fransa,
ABD, Rusya ve Çin; BM güvenlik konseyinin daimi ve veto yetkisine sahip 5
üyesidir… Temel işlevi dünya barışını ve güvenliğini korumaktır (Savaştan
önceki Milletler Cemiyeti gibi). Not:
Avrupa Birliği ile Birleşmiş Milletler birbirinden bağımsız iki kuruluştur.
Nürnberg Mahkemeleri (1945) : Nürnberg Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesi.
II. Dünya Savaşı sonrasında ABD, Birleşik Krallık (İngiltere), Fransa ve
Sovyetler Birliği tarafından 1945’te açılan ünlü mahkemedir. II. Dünya Savaşı
öncesi ve sırasında Almanların yaptığı soykırımda görev almış olan kişilerin
cezalandırıldığı yargılamalardır.
Bretton Woods Antlaşması (Sistemi) : 50 milyon insanın öldüğü, 30 milyon kişinin mülteci durumuna düştüğü II.D.S, ekonomik anlamda ciddi yıkımlara yol açtı. Savaş nedeniyle Avrupa ekonomisi % 50 küçülür- ken ABD ekonomisi % 50 büyüdü. 1944’te ABD’nin Bretton Woods kasabasında uluslararası para kullanımı kurallarını düzenleyen bir anlaşma imzalandı. Yıkımı telafi edip Avrupa’nın yeniden yapılanması ve uluslararası para akışını sağlamak için ABD öncülüğünde merkezi Washington olan 2 yeni örgüt kuruldu:
1-) IMF
(Uluslarası Para Fonu): “uluslararasıticaretin
daralmasını önlemek amacıyla”2-)
Dünya Bankası: Avrupa
devletlerine ülkelerinin yeniden imarı için”
Ortadoğu’nun Emperyalist Devletler
Tarafından Yeniden Şekillendirilmesi :
* Tüm dünya Yahudilerini
İsrail’de toplamayı hedefleyen Siyonist Hareket, 1897’de İsviçre’nin Basel
şehrinde Theodor HERZL önderliğinde ilk kongresini yapmıştı. Kongrenin amacı
Yahudi halkına bir vatan bulmak ve kendilerine vaat edildiğine inandıkları
topraklarda İsrail Devleti’ni kurmaktı.
* I. Dünya Savaşı sırasında
İngilizler, Balfour Deklarasyonu (1917) ile bir Yahudi devletinin kurulmasına
izin vereceklerini duyurdu. Savaştan sonra Filistin, İngiliz mandasına
bırakıldı. İngilizlerin göz yummasıyla bölgeye yapılan yoğun göçlerle Yahudi
nüfusu hızla arttı.
* II. Dünya Savaşı’ndan sonra
İngiltere, Filistin’in yönetimini BM’ye bıraktı (1948). BM aynı yıl Filistin’de
David Ben Gurion başkanlığında İsrail Devleti’nin kurulmasına izin verdi (14
Mayıs 1948). Ertesi gün ABD ve SSCB yeni devleti tanıdı. Böylece ilk kez BM’nin
onayıyla bir devlet kurulmuş oldu. 1 milyon Filistinli komşu ülkelere göç
ederek mülteci durumuna düştü.Filistinliler, İsrail’in kuruluşunu El
Nakba (Felaket Günü) olarak anarlar.
II. DÜNYA
SAVAŞI’NIN ASKERÎ, KÜLTÜREL VE BİLİMSEL ETKİLERİ
·
Dünyanın ilk bilgisayarı olan ENIAC,
savaş sırasında ABD ordusunun ihtiyaçları için yapıldı.
·
II. D.S, karada “tankların savaşı” olarak
bilinir. Almanların etkili tankları: Leopard, Panther ve Tiger.
·
Sovyetler’in MIG denen avcı uçakları,
Japonların ise Kamikaze uçakları savaşta çok etkili oldu.
·
Savaştan sonra Hollywood sineması sanatsal bir
düşüş yaşarken 1950’lerde Asya ve Latin Amerika ülkeleri sinema alanında atılım
yaptı. Japon yönetmen Akira Kurosawa öne çıkan
isimlerdendir. İlerleyen yıllarda II. D.S., sinema için zengin bir kaynak oldu
(Özellikle Hollywood çok film yaptı).
·
Savaş sonrası edebiyatında öne çıkan isimler:
Jean Paul SARTRE ve Albert CAMUS (Fransa), Herman HESSE ve Erich Maria REMARQUE
(Almanya), George ORWELL (İngiltere), Ernest Hemingway (A
SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE
A-) II.Dünya Savaşı’nda Türk Dış
Politikası :
* Mihver ve Müttefik Devletler,
II.Dünya Savaşı’nda coğrafi konumundan dolayı Türkiye’yi kendi taraflarında
savaşa sokmak istemişlerdir. Türkiye ise toprak bütünlüğü ve bağımsızlığını
korumak amacıyla savaş dışı kalmıştır. Savaşı kazanan tarafın ortaya çıkmasıyla
Türkiye, Birleşmiş Milletler’de yer alabilmek için 23 Şubat 1945’te sembolik
olarak Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmiştir.
* Üçlü İttifak (Ankara Paktı-1939): Türkiye, İngiltere ve Fransa
arasında imzalandı. Buna göre savaş Akdeniz’e yayılırsa bu 3 devlet birbirine
yardım edecekti (Bu yüzden “Karşılıklı Yardım Antlaşması” olarak da bilinir).
Ayrıca anlaşmaya göre İngiltere ve Fransa, Türkiye’ye maddî yardımda
bulunacaktı. Ancak Fransa’nın Nazi işgaline uğrayıp savaş dışı kalmasıyla
anlaşma 1940’da geçerliliğini yitirdi.
* Türkiye ile Almanya arasında 1940’ta bir ticaret antlaşması, 1941’de ise “Saldırmazlık Paktı” imzalandı.
* 1941’de Türkiye ile Bulgaristan arasında “Saldırmazlık Paktı” imzalandı.
*
Türkiye ile Müttefik Devletler arasında 1943’te Adana ve Kahire Görüşmeleri
yapılmıştır. Bu görüşmelerde Türkiye’yi savaşa sokmak için ikna edilmeye
çalışılmış ama sonuç alınamamıştır.
B-) II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri :
* 1940’ta ekonomiyi ve fiyatları
denetim altına almak için “Milli Korunma Kanunu” çıkarıldı. Bu
kanunla Petrol Ofisi, Et ve Balık Kurumu gibi bazı kurumlar kuruldu.
* Savaş nedeniyle 1 milyon asker beslendiği, yıllık bütçenin % 60’ı ordunun masraflarına harcandığı için II. Beş Yıllık Kalkınma Planı uygulanamadı. Tarımsal üretim (özellikle buğday üretimi) azaldı.
* Enflasyon
ve karaborsa arttı, büyük kentlerde karne uygulamasına (özellikle ekmekte)
geçildi.
·
1940’ta Köy Enstitüleri kuruldu (Demokrat Parti
döneminde kaldırıldı)
·
Savaşın olumsuz etkileri Türk Edebiyatına da
yansımış ve Garip Akımı (Orhan Veli Kanık, Oktay Rifat HOROZCU, Melih Cevdet
ANDAY) ortaya çıkmıştır.
·
Peyami SAFA, Ahmet Hamdi TANPINAR, Bedri Rahmi
EYÜBOĞLU, Behçet NECATİGİL ve Sait Faik ABASIYANIK bu dönemin önemli şair ve
yazarlarındandır.
·
İhracatımız azalırken devletin masraflarını
karşılamak için birçok yeni vergi kondu:
Varlık Vergisi (1942) : II. Dünya Savaşı
sırasında Türkiye’deki olağanüstü durumu fırsata çevirip servet edinen
tüccarlardan 1942’den itibaren alınan bir vergidir. Bu vergiyi ödeyemeyen
tüccarlar çalışma kamplarında (Erzurum-Aşkale) çalıştırılmışlardır. Özellikle
gayrimüslim tüccarlardan toplanan bu vergi sert tepkiler sonrası 1944’te
kaldırıldı.
Toprak Mahsulleri Vergisi (1944) : Kırsal bölgede
yaşayan çiftçiler ürettikleri ürünün % 10’unu nakit veya mal olarak ödeyecekti
(Osmanlı’daki Aşar Vergisi’ne benzer). Savaş nedeniyle harcamaları artan
devlete kaynak sağlamak için konan bir vergidir. Bu vergi büyük servetleri olan
çiftçilerden çok, geçimini zar zor sağlayan küçük çiftçilerden ancak alınabilmiştir. Tepkiler üzerine 1946’da kaldırıldı.
NOT : Varlık Vergisi
şehirli ’’tüccar’’ kesimden alınan bir vergi iken, Toprak Mahsulleri Vergisi kırsal bölgedeki ‘’çiftçi’’ kesimden alınan bir vergi türüdür.
Köy Enstitüleri (1940-1954) :
İlkokul öğretmeni yetiştirmek üzere 1940’ta açılmış okullardır. Köylerden toplanan
ilkokul mezunu zeki çocuklar, bu okullarda yetiştirildikten sonra yeniden
köylerine dönerek öğretmenlik yapmaktaydılar. Hasan Âli Yücel’in
Millî Eğitim
Bakanı olduğu dönemde, İsmail Hakkı Tonguç'un çabalarıyla
açılmıştır. Demokrat Parti’nin iktidarda olduğu dönemde Köy Enstitüleri, CHP ve
SSCB propagandası yaptıkları gerekçesiyle 1954’te Adnan Menderes tarafından
kapatılmıştır.
Vecihi Hürkuş : Askerî pilot, uçak imalatçısı ve mühendisidir. 1932’de
Türkiye’nin ilk sivil uçuş okulunu açtı.
Nuri Demirağ : 1936’da Türk
havacılık sanayisinin temellerini atan girişimci ve işadamıdır. Kendi adıyla
anılan 2 uçak tasarlamıştır. 1945’te kurulan muhalefet partisi Millî Kalkınma
Partisi’nin kurucularındandır, parti genel başkanlığı da yapmıştır (1954
seçimlerinde Demokrat Parti’ye geçti).
NOT : Ülkemizde ilk radyo,
1943’te yayına başlayan Ankara Radyosu’dur. Münir Nurettin
Selçuk bu radyoda canlı konserler vermiştir. 1947’de de radyo kapsamında Yurttan
Sesler Korosu kurulmuştur.