Tarih Ansiklopedisi

18.YÜZYILDA OSMANLI

III.AHMET DÖNEMİ (1703-1730)

Edirne Olayı (1703) :Karlofça Antlaşması’nı izleyen yıllarda Padişah II. Mustafa’nın başkenti İstanbul’dan Edirne’ye taşıyacağı söylentisi büyük bir isyana dönüştü. İsyancılar II. Mustafa’yı tahttan indirerek yerine kardeşi III. Ahmet’i tahta geçirdi.

OSMANLI-RUS İLİŞKİLERİ :

**Prut Savaşı (1711):

* Nedeni: Poltova Savaşı’nda Rus Çarı I. Petro’ya yenilen İsveç kralı Demirbaş Şarl’ın Osmanlı’ya sığınması ve onu takip eden Rus kuvvetlerinin Osmanlı topraklarına girmesi.

 * Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa, Prut Irmağı kıyısında yapılan savaşta Rus ordusunu kuşatma altına alınca Çar barış istedi.

Prut Antlaşması’na göre:

a-) Azak Kalesi tekrar Osmanlı’ya verilecekti ve Rusya İstanbul’da elçi bulunduramayacaktı (1700 yılındaki İstanbul Antlaşması’nda verilen bu iki taviz telafi edildi).

b-) Rusya Lehistan’ın iç işlerine karışmayacak, Demirbaş Şarl da serbestçe ülkesine dönecekti.

OSMANLI-VENEDİK İLİŞKİLERİ :

* Osmanlı, Karadağlıları Osmanlı’ya karşı kışkırtan Venedik’e 1715’te savaş açtı ve daha önce Karlofça Antlaşması ile Venedik’e kaybetmiş olduğu Mora Yarımadası’nı geri aldı. Fakat Venedik’in yardımına Avusturya yetişti.

OSMANLI-AVUSTURYA İLİŞKİLERİ :

* Karlofça Antlaşması’nın garantör devleti olan Avusturya, Osmanlı’nın Venedik’e saldırarak antlaşmayı bozduğunu öne sürerek Venedik’in yanında savaşa girdi

* Osmanlı ordusu Avusturyalılara karşı Petervaradin Savaşı’nda ağır bir yenilgi aldı. Bunun sonucunda Venedik ve Avusturya ile Pasarofça Antlaşması (1718) imzalandı.

Pasarofça Antlaşmasına göre:

a-) Venediklilerden alınan Mora Yarımadası Osmanlı’da kaldı.

 b-) Temeşvar (Banat Yaylası) ve Belgrad Avusturya’ya verildi.

 c-) Dalmaçya kıyıları Venediklilere verildi.

 Pasarofça Antlaşmasının Önemi :

1-) Osmanlı bu antlaşmadan sonra fetih siyasetinden vazgeçti,elindeki toprakları korumaya çalıştı. 

2-) Osmanlı tarihinde Lale Devri denen dönem başladı.

OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ :

* İran’daki iç karışıklıkları fırsat bilen Rus Çarı I. Petro, İran’ın kuzeyini işgal etti. Bunun üzerine Osmanlı ordusu da Kafkasya’ya girdi ve Rus kuvvetleriyle karşı karşıya geldi. Fransa’nın araya girmesiyle Osmanlı-Rusya arasında İstanbul Antlaşması (1724) imzalandı. İki ülke İran’ı paylaştı (Kuzeyini Ruslar, güneyini Osmanlı).

** Safeviler bu antlaşmaya tepki gösterince Osmanlı-İran Savaşları 1725’te tekrar başladı. İran’da Afşar Türkmenlerinden Nadir Şah’ın yönetime gelmesiyle İran üstünlük sağladı. Bunun üzerine İstanbul’da Patrona Halil İsyanı çıktı; III. Ahmet tahttan indirilirken Lale Devri de sona erdi (1730).

** Tahta geçen I. Mahmut, 1732’de İran ile Ahmet Paşa Antlaşması’nı imzaladı (Kafkasya Osmanlı’ya, Azerbaycan İran’a verildi). Ancak kısa süre sonra savaşlar tekrar başladı. Bu arada Nadir Şah 1736’da İran’da yönetimi tek başına ele geçirerek Safevi Devleti’ne resmen son vermişti. Osmanlı ile İran arasında imzalanan Kerden Antlaşması (1746) savaşı bitirdi. İki taraf 1639’daki sınırlarına çekildi. Bu nedenle bu antlaşmaya  II. Kasr-ı Şirin Antlaşması da denir.

Lale Devri (1718-1730) :

- Pasarofça Antlaşması sonrası Osmanlı’da başlayan dönemdir (III. Ahmet dönemindedir).

 Osmanlı bu dönemde ilk kez Avrupa’dan geri kaldığını, Avrupa’nın üstünlüğünü kabul etmiş ve yapılan ıslahatlarda Batı’yı örnek almıştır.

– Osmanlı’nın Avrupa’daki ilk “geçici” elçiliği Paris’te açılmıştır. Bu görevi önce Yirmisekiz Mehmet Çelebi, sonra da oğlu Sait Efendi yürütmüştür. Sait Efendi İstanbul’da ufak çaplı bir Fransız modası başlatmıştır (Ayrıca matbaanın getirilmesinde de payı vardır).

– İstanbul’da Avrupa’nın barok ve rokoko mimarî üslubunun etkisiyle bazı eserler inşa edildi.

– Sosyal ve kültürel alandaki ilk ıslahatlar Lale Devri’nde yapıldı.

– İstanbul’da Tulumbacı Ocağı (itfaiye teşkilatı) açıldı.

– İlk kez çiçek aşısı uygulanmıştır.

 – Yalova’da bir kağıt fabrikası kurulmuştur.

 – Avrupa’nın etkisiyle lale çiçeği ve soğanı çok değer kazanmış ve bu döneme ismini vermiştir.

– Dönemin Sadrazamı: Nevşehirli Damat İbrahim Paşa / Dönemin ünlü şairi: Nedim

– İlk Türk matbaası İbrahim Müteferrika tarafından kurulmuştur (1727) . Fakat günah olduğu gerekçesiyle dinî eserler basılmamıştır. Matbaada basılan ilk eser: Vankulu Lügatı.

 – Devlet büyüklerinin lüks yaşamları ve eğlenceye düşkünlükleri halkta hoşnutsuzluğa sebep oluyordu. İran ile yapılan savaşlarda peş peşe gelen yenilgi haberleri üzerine Patrona Halil İsyanı  çıktı. III. Ahmet tahttan indirildi, yerine I. Mahmut geçti. Lale Devri sona erdi (1730).

RUSYA’NIN YAYILMA POLİTİKASI VE OSMANLI’YA ETKİLERİ

* Çar I. Petro döneminden itibaren gücünü arttırarak Osmanlı’ya karşı genişleme politikası izleyen Rusya’nın ilk başarısı İstanbul Antlaşması (1700) idi ama burada elde ettikleri kazanımları Prut Antlaşması (1711) ile kaybettiler.

18. yy’da Rusya’nın 3 temel amacı/politikası var:

1-) Sıcak denizlere inmek (Bunun için önce Karadeniz’e açılan bir kapı olan Kırım’a göz diktiler)

2-) Balkanlarda Osmanlı hakimiyetinde yaşayan Ortodoks Slavlarla temas kurmak (Sonraki yüzyılda Panslavizm’e dönüşecek bir hedef)

3-) Kafkasya ve Azerbaycan’a doğru genişlemek (Bunun için İran’daki karışıklıklardan yararlandı)

Osmanlı-Rus/Avusturya Savaşları (1736-1739) :

* Nedeni: Rusya’nın Azak Kalesi’ni işgal etmesi, Kırım’ın Bahçesaray şehrini yakıp yıkması.

*  Bu savaşta Avusturya da Rusya’ya destek verdi. Osmanlı iki devleti de işgal ettiği yerlerden çıkarmayı başardı.

 ** Fransa’nın araya girmesiyle Belgrad Antlaşması (1739) imzalandı.

Belgrad Antlaşmasına göre

a-) Avusturya, Pasarofça Antlaşması ile aldığı Belgrad şehrini Osmanlı’ya geri verdi.

b-) Azak Kalesi yıkılmak şartıyla Rusya’ya verdi.

c-) Rusya Karadeniz’de savaş veya ticaret gemisi bulundurmayacaktı.

Belgrad Antlaşması Önemi :

 1-) Osmanlı’nın imzaladığı son kazançlı antlaşmadır (Karadeniz son defa Türk gölü)

2-) Antlaşmada arabulucu olan Fransa’ya verilmiş olan kapitülasyonlar kalıcı hale getirildi. Fransa ayrıca Osmanlı sınırları içindeki tüm Katoliklerin koruyucusu sayılacaktı

NOT : Osmanlı 18. yy’da Avusturya-Rusya ittifakına karşı Fransa, İsveç ve Prusya ile dostluk kurdu. İsveç ve Prusya’ya da kapitülasyonlar verdi.

Osmanlı-Rus Savaşı (1768-1774) :

Nedeni:

Rusya’nın Lehistan’ı kendisine bağlaması ve kaçan Leh milliyetçilerini kovalarken Osmanlı topraklarına girmesi.

Gelişimi:

- Ruslar Eflak, Boğdan ve Beserabya’yı işgal etti.

 Mora’daki Rumları kışkırtarak büyük bir isyan çıkarttı.

Çeşme’deki Osmanlı donanmasını yaktılar (Çeşme Vakası) (Osmanlı’nın donanmasının 2. yakılışı).

Sonucu:

- İki devlet arasında Küçük Kaynarca Antlaşması imzalandı (1774). Kararları :

1-) Azak Kalesi çevresi Rusya’ya bırakıldı.

2-) Kırım Hanlığı bağımsız oldu (Sadece din işleri konusunda Osmanlı padişahına bağlı olacaktı)

3-) Rus ticaret gemileri Boğazlar’dan geçebilecekti.

4-) Rusya’ya da kapitülasyonlar verildi.

 5-) Osmanlı, Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecekti.

Küçük Kaynarca Antlaşmasının Önemi:

a-) Karadeniz bir Türk gölü olmaktan çıktı (Osmanlı bir daha bu denize hakim olamadı).

b-) Rusya İstanbul’da elçi bulundurma ve istediği Osmanlı şehrinde konsolosluk açma hakkını aldı.

c-) Rusya bundan sonra Ortodoksları koruma bahanesiyle Osmanlı iç işlerine karışmaya başladı.

d-) Osmanlı Devleti, tarihinde ilk kez savaş tazminatı ödemek zorunda kaldı.

e-) Osmanlı büyük devletlerden biri olma özelliğini kaybetti.

NOT: Küçük Kaynarca, Osmanlı’nın o güne kadar imzaladığı şartları en ağır antlaşmadır.

Aynalıkavak Tenkihnamesi (Sözleşmesi) (1779) :

- Ruslar 1777’de Kırım hanlığına Rus yanlısı Şahin Giray’ı getirdiler. Bunu kabul etmeyen Kırımlılar isyan etti ama Kırım’a giren Rus ordusu isyanı bastırdı.

– Osmanlı-Rus ilişkileri gerildi, Fransa araya girdi, Osmanlı ile Rusya arasında Aynalıkavak Sözleşmesi imzalandı. Buna göre Osmanlı Şahin Giray’ın hanlığını kabul edecek, Ruslar da Kırım’daki kuvvetlerini geri çekecekti.