17. YÜZYILDA OSMANLI’NIN GENEL
DURUMU
(OSMANLI DURAKLAMA DÖNEMİ)
·
III. Murat’ın
hayatını kaybetmesiyle (1595) başlayan DURAKLAMA DÖNEMİ, 1699’da Kutsal İttifak
Devletleriyle imzalanan KARLOFÇA ANTLAŞMASI’NA kadar devam etti. Karlofça
Antlaşmasıyla büyük toprak kayıpları oldu. Osmanlı Devletinin eski gücünü
kaybettiği Avrupalılar tarafından görüldü. Karlofça’dan sonra devlet gerileme
dönemine girdi.
·
Duraklama
Döneminde Taht kavgalarına son vermek için III. MEHMET, SANCAK USULÜ’NÜ
kaldırdı. Bunun yerine KAFES USULÜ’nü getirdi. Şehzadeler artık sancaklara
çıkmayacak ve Topkapı Sarayı’nın Kafes denen bölümünde yaşayacaktı. Bu usul,
yönetimde tecrübesiz, kuşkucu ve yeteneksiz padişahların yetişmesine neden
olmuştur.
· I. AHMET döneminde, taht kavgalarına son
vermek için veraset sisteminde değişikliğe gidildi, “EKBER VE ERŞED SİSTEMİ” kabul edildi. Bu sisteme göre padişah
ölünce, akıl sağlığı yerinde olmak şartıyla padişahın en büyük oğlu tahta
geçecektir. Bu sistem kardeş katlini de meşru olmaktan çıkardı.
· Duraklama Devrinde yani 1600’lü yıllarda saray
kadınları, ulema ve Yeniçeriler yönetime katıldı, Padişahın otoritesi sarsıldı,
devlet yönetiminde sıkıntılar yaşandı. Osmanlılarda rüşvet, yolsuzluk ve
iltimas (adam kayırma) arttı.
· Duraklama döneminde çıkarılan BEŞİK ULEMALIĞI ile Müderrislikler
babadan oğula geçmeye başladı, müderrisin daha beşikteki oğluna müderris unvanı
verildi. Eğitim yozlaşmaya başladı.
·
Duraklama
Döneminde, TIMAR SİSTEMİ bozulmuş; buna bağlı olarak Tımarlı Sipahilerin sayısı
azalmış ve eyalet ordusu zayıfladı. Anadolu’da Celali isyanları çıktı. Merkezdeki
YENİÇERİ OCAĞI da bozulunca Osmanlı ordusu eski gücünden uzaklaştı, uzun süren
savaşlar ekonomiye zarar verdi.
· Coğrafî keşifler sonucu yeni ticaret
yollarının bulunması üzerine İPEK VE BAHARAT TİCARET YOLUNUN eski önemini
kaybetmesine neden oldu, bu da Osmanlı’nın gümrük gelirlerini düşürdü.
· 1600’lü yılların başından itibaren padişahlar
kötü gidişi durdurmak için ıslahat girişimlerinde bulundu. III. MEHMET,
I.AHMET, II. OSMAN, IV. MURAT, IV. MEHMET Duraklama Devrinin en önemli
ISLAHATÇI padişahlarıdır.
· II. Osman (Genç), Halk ile devlet arasındaki
kopukluğu gidermek için ilk kez saray dışından evlenen padişah oldu. Böylece
sosyal alanda ıslahat yapan ilk padişah oldu.
· Hotin (Lehistan) Seferi’nde Yeniçerilerin
disiplinsizliği ve isteksizliğini görün Genç Osman, İstanbul’a döndüğünde
Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmayı ve yerine daha disiplinli yeni bir ordu kurmayı
planladı. Bundan haberdar olan Yeniçeriler, Genç Osman’ı tahttan indirdi ve
Yedikule zindanlarında katletti.
· IV. Murat Devletin bozulmasının nedenleri ile
ilgili raporlar hazırlattı ve bu doğrultuda sert tedbirler aldı. Rüşvet ve
iltiması azalttı, hak etmeyenlerin ellerinden dirliklerini aldı, Yeniçerilerin
ve isyancıların toplanma mekanları olan kahvehane ve meyhaneleri kapattı,
geceleri sokağa çıkma yasağı koydu, alkol-tütün-kahve tüketimini yasakladı.
·
IV. Mehmet Döneminde,
Tarhuncu Ahmet Paşa tarafından,
devletin gelir ve giderleri hesaplandı ve Osmanlı tarihindeki ilk “bütçe”
hazırlandı. Bu dönemde Yolsuzluklarla mücadele edildi, harcamaları azaltıldı.
Köprülüler döneminde birçok alanda ıslahat yapıldı. Köprülüler Dönemi,
Duraklama içindeki Yükselme dönemi olarak bilinir.
DURAKLAMA DEVRİ ISLAHATLARININ GENEL
ÖZELLİKLERİ:
· Sorunların temeline, gerçek nedenlerine inip
kalıcı çözümler üretmek yerine şiddetle çözmeyi deneyen ıslahatçılar, bu yüzden
halkın desteğini alamadılar.
· Islahatlar kişilerin ömrüyle kaldı ve o
kişiler ölünce ıslahatlar kesintiye uğradı.
· Ekonomik ve özellikle askerî alanda ıslahatlar
yapıldı; toplumsal, hukukî ve ülke yönetimi alanlarında ıslahat yapılmadı.
· Batı’nın gerisinde kalındığı kabul edilmedi;
bu nedenle Avrupa’daki teknolojik ve bilimsel gelişmelerden yararlanılmadı.
TIMAR SİSTEMİNİN BOZULMASI
·
1500’lü yılların
sonlarına doğru tımar topraklarının rüşvet karşılığında hak etmeyen, askerlikle
alakasız kişilere verilmesiyle Tımar Sistemi bozulmaya başladı. Devletin nakit
para ihtiyacı arttığı için Tımar Sistemi içindeki bazı dirlikler mukataaya
dönüştürülüp İltizam Sistemi’ne dahil edildi. Böylece 1600’lü yıllarda Tımar
Sistemi’nin yerini hızla İltizam Sistemi aldı.
MUKATAA VE İLTİZAM :
·
Tımar sisteminin
uygulanmadığı, geliri doğrudan hazineye aktarılan topraklara “Mukataa”
deniyordu (Genelde merkezden uzak eyaletlerde geçerlidir).
·
Mukataaların
gelirleri önceleri maaşlı memurlar tarafından toplanırken Fatih’ten itibaren bu
görevi “mültezim” denen kişiler yapmaya başladı. İltizam adı verilen bu
sistemde mültezim, devlete peşin para ödeyerek bir bölgedeki mukataanın vergi
gelirlerini toplama hakkını kazanıyordu. Mültezimin devlete ödeyeceği para
genellikle açık arttırma usulüyle belirleniyordu.
·
İltizam hakkı
genellikle 3 yıllığına verilir, gerekirse 12 yıla kadar uzatılabilirdi. Daha
çok para teklif eden biri çıkarsa, devlet antlaşmayı feshedebilirdi.
İÇ İSYANLAR
İSTANBUL İSYANLARI: Yeniçeriler tarafından başkent İstanbul’da
çıkarılan isyanlardır. Yeniçeri
Ocağında “Ocak devlet
içindir” anlayışı yerine “Devlet ocak içindir” anlayışı benimsendi. En ciddi
Yeniçeri isyanları II. Osman, IV. Murat ve IV. Mehmet dönemlerinde gerçekleşti.
Genç Osman (II. Osman) 1622’de Yeniçeriler tarafından katledildi. IV. Mehmet
döneminde çıkan Vaka-i Vakvakiye (Çınar Olayı) isimli Yeniçeri isyanında
birçok devlet adamı Yeniçeriler tarafından asıldı.
CELALİ İSYANLARI: Anadolu’da
çıkan ayaklanmalardır. İlk kez Yavuz Sultan Selim Döneminde çıkmıştır. Celali
İsyanlarının etkisiyle Anadolu’nun ekonomik ve sosyal yapısında büyük
sarsıntılar yaşandı. Köylüler topraklarını bırakıp şehre göç etti, bu da
tarımsal üretimin düşmesine neden oldu.
1595-1700
YILLARI ARASINDAKİ SİYASİ GELİŞMELER
·
1596- Haçova Muharebesi: Avusturya’ya karşı zafer kazanıldı.
III. Mehmet, Eğri Kalesini fethetti.
·
1606- Zitvatoruk Antlaşması:
I.
Ahmet döneminde Avusturya’ya karşı siyasi üstünlük kaybedildi.
·
1612- Nasuh Paşa Antlaşması: I.Ahmet döneminde İran’daki
Safevi Hanedanı ile imzalanmıştır.
·
1618- Serav Antlaşması: İran’da hüküm süren Safevi Hanedanı
ile imzalanmıştır.
·
1621- Hotin Antlaşması: II. Osman Döneminde Lehistan’la
imzalanmıştır
·
1639- Kasrı Şirin Antlaşması: IV. Murat
Döneminde Türkiye-İran Sınırının çizildiği antlaşmadır.
·
1664- Vasvar Antlaşması: IV. Mehmet Döneminde Avusturya ile
imzalandı.
·
1669- Girit’in Fethi: IV. Mehmet Döneminde Venediklilerden
alındı.
·
1676- Bucaş Antlaşması: IV. Mehmet döneminde Lehistan’la
İmzalanan ve Osmanlıların Batıda en geniş sınırlara ulaştığı antlaşma.
·
1681- Bahçesaray Antlaşması: Ruslarla
imzalanan ilk resmi antlaşmadır. (IV. Mehmet )
·
1683- II. Viyana Kuşatması (Bozgunu): IV. Mehmet
Dönemi
·
1683-1699 Kutsal İttifak-Osmanlı Savaşı: Osmanlılar
16 yıl süren savaşlarda ağır bir yenilgi aldı.
·
1699- Karlofça Antlaşması: Rusya
hariç diğer Kutsal İttifak Devletleriyle imzalandı. Büyük toprak kayıpları
yaşandı ve Osmanlı Gerileme Dönemine girdi. (II. Mustafa)
·
1700- İstanbul Antlaşması: Ruslarla imzalanan bu antlaşmayla Azak Kalesi Ruslara
verildi. (II.Mustafa)
DURAKLAMA
DÖNEMİ GELİŞMELER
· Osmanlı
Devleti, 1600’lü yıllarda (Duraklama
Dönemi) Doğu’da Safevilerle, Batı’da ise Avusturya, Lehistan, Venedik ve
Kuzey’de de Rusya ile mücadele halinde olmuştur. Osmanlı Devletine karşı
1600’lü yılların sonunda Rusya, Lehistan, Venedik ve Avusturya, Kutsal İttifak
kurmuşlardır.
OSMANLI-SAFEVİ
İLİŞKİLERİ
·
Safeviler, 1501 yılında Şah İsmail tarafından
İran’da kurulan Şii devletidir. 236 yıl İran’da varlığını sürdüren Safevi
Hanedanına 1736 yılında Nadir Şah son vermiş ve İran’da Afşar Hanedanı iktidara
gelmiştir.
·
Safeviler ile Osmanlılar arasındaki ilişkiler
II. Beyazıt döneminde başlar, bu iki devlet 1500-1700’lü yıllar arasında
mücadele halinde olmuşlardır.
·
Şah İsmail taraftarlarının Anadolu’da Şii
Propagandası yapmaları ve Şahkulu İsyanı’nı çıkarmaları nedeniyle Yavuz Sultan
Selim, 1514 yılında Safeviler üzerine Çaldıran Seferine çıkmış ve Safevilerin
Anadolu’daki gücünü kırmıştır
·
1555-
Amasya Antlaşması: Osmanlılar ile Safevi Hanedanı arasındaki
ilk antlaşma Kanuni Sultan Süleyman döneminde imzalandı.
·
1590:
Ferhat Paşa Antlaşması: Osmanlıların doğuda en geniş sınırlara
ulaştığı Ferhat Paşa Antlaşması, III. Murat döneminde imzalanmıştır.
·
1612:
Nasuh Paşa Antlaşması: Osmanlı Padişahı I. Ahmet döneminde,
Safevilerle imzalanan barış antlaşmasıdır. Bu Antlaşmaya göre Safeviler her yıl
Osmanlılara haraç olarak 200 deve yükü ipek, kumaş vb. kıymetli eşya
gönderecektir.
·
1618:
Serav Antlaşması: Osmanlı Padişahı II. Osman (Genç) döneminde
Safevilerle imzalanan barış antlaşmasıdır. Bu antlaşmaya göre Safeviler her yıl
Osmanlılara haraç olarak 100 deve yükü ipek, kumaş vb. kıymetli eşya
gönderecektir.
·
1639:
Kasr-ı Şirin Antlaşması: Günümüzdeki Türkiye-İran sınırının çizildiği
bu antlaşma IV. Murat döneminde Safevilerle imzalanmıştır.
OSMANLI-AVUSTURYA İLİŞKİLERİ
· Kutsal Roma Germen İmparatorluğunu meydana getiren devletçiklerden
biri olan Avusturya Arşidüklüğü, Orta Avrupa’da 400 yıl hüküm sürmüş bir
devlettir.
·
1606:
Zitvatoruk Antlaşması: Osmanlı padişahı I. Ahmet döneminde imzalanan
bu antlaşmayla Avusturya Arşidükü protokolde Osmanlı padişahına denk
sayılmıştır. Bu antlaşmaya göre; Avusturya'nın Osmanlı’ya her yıl ödediği
30.000 altın vergi kaldırılmıştır. Osmanlılar, Avusturya’ya karşı elde ettiği
siyasi üstünlüğü kaybetmiştir. (Avusturya Arşidükü protokolde Osmanlı
padişahına denk sayılmıştır)
·
1664:
Vasvar Antlaşması: IV. Mehmet döneminde Avusturya Arşidüklüğü
ile Osmanlılar arasında imzalanan antlaşmadır.
·
1683: II.
Viyana Kuşatması: Viyana’yı kuşatan Sadrazam Merzifonlu Kara
Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetleri bozguna uğramıştır. Bu bozgundan
sorumlu tutulan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, padişahın emriyle idam
edilmiştir. Bu kuşatmada Osmanlıların eski gücünde olmadığını gören Avrupalı
devletler bir araya gelerek Kutsal İttifak kurmuş ve Osmanlı Devletine
saldırmışlardır. IV. Mehmet döneminde yaşanmıştır.
·
1683-1699
Kutsal İttifak ve Osmanlı Savaşları: Viyana Kuşatmasında Osmanlıların eski
gücünde olmadığını gören Avusturya, Lehistan, Venedik ve Rusya bir araya
gelerek Kutsal İttifak kurmuşlar ve Osmanlı Devletine saldırmışlardır. 16 yıl
süren bu savaşlarda Osmanlılar ağır bir yenilgi almıştır. Büyük toprak
kayıplarının olduğu ağır maddeler içeren antlaşmalar imzalamıştır.
·
1699:
Karlofça Antlaşması: 1683-1699 yılları arasında Osmanlı Devleti
ile Kutsal İttifak Devletleri arasında yapılan ve 16 yıl süren savaşlara son
veren antlaşmadır. Bu antlaşma II. Mustafa döneminde Avusturya, Venedik ve
Lehistan devletleriyle imzalandı. (Rusya ile 1700’de İstanbul Antlaşması
imzalanmıştır.) Osmanlılar adına bu antlaşmayı Reis-ül Küttab Rami Mehmed Paşa
imzalamıştır. Büyük çapta toprak kaybedilen bu antlaşmayla ‘’Macaristan ve
Erdel’’ Avusturya’ya, ‘’Mora Yarımadası ve Dalmaçya Kıyıları’’ Venediklilere,
‘’Podolya ve Ukrayna’’ Lehistan’a bırakıldı.
OSMANLI
- LEHİSTAN İLİŞKİLERİ
·
Lehistan, 1400’lü yıllar ile 1700’lü yıllar
arasında günümüz Polonya topraklarında hüküm sürmüş bir devlettir. 1600’lü
yıllarda Avrupa’nın en güçlü ülkelerinden biri olan Lehistan, Osmanlı Devleti
ile diğer Avrupalı Devletler arasında tampon bölge görevi görmüştür.
·
Osmanlı Devleti ile Lehistan ilişkileri II.
Murat döneminde başladı.
·
1621:
Hotin Antlaşması: II. Osman (Genç) döneminde 1621’de Lehistan
ile imzalanmış bir barış antlaşmasıdır. Not:
Hotin Kalesinin kuşatılması sırasında Yeniçerilerin isteksiz savaşması
nedeniyle, II. Osman (Genç) Yeniçeri ocağını kaldırma fikrini yakınındaki
devlet adamlarıyla paylaşmıştır, bunu duyan yeniçeriler başkaldırarak, Genç
Osman'ı tahttan indirmiş ve Yedikule zindanlarında öldürmüşlerdir.
·
1672:
Bucaş Antlaşması: Osmanlı padişahı IV. Mehmet döneminde
Lehistan’la imzalanan barış antlaşmasıdır. Antlaşmanın önemi: Osmanlı Devleti,
Bucaş Antlaşmasıyla batıda en geniş sınırlara ulaşmıştır.
·
1699:
Karlofça Antlaşması: 1683-1699 yılları arasında Osmanlı Devleti
ile Kutsal İttifak Devletleri arasında yapılan ve 16 yıl süren savaşlara son
veren antlaşmadır. Bu antlaşma II. Mustafa döneminde Avusturya, Venedik ve
Lehistan devletleriyle imzalandı. (Rusya ile 1700’de İstanbul Antlaşması
imzalanmıştır.) Osmanlılar adına bu antlaşmayı Reis-ül Küttab Rami Mehmed Paşa
imzalamıştır. Büyük çapta toprak kaybedilen bu antlaşmayla ‘’Macaristan ve
Erdel’’ Avusturya’ya, ‘’Mora Yarımadası ve Dalmaçya Kıyıları’’ Venediklilere,
‘’Podolya ve Ukrayna’’ Lehistan’a bırakıldı.
OSMANLI-VENEDİK
İLİŞKİLERİ
·
600’lü yıllar ile 1700’lü yıllar arasında
İtalya'da hüküm sürmüş bir şehir devletidir.
·
İtalya'daki Venedik kenti civarında ve
Adriyatik denizi kıyısında hüküm süren bu şehir devleti, Akdeniz ülkeleriyle
yaptığı ticaret sonucu zenginleşmiştir.
·
Napolyon 1797 yılında, Venedik Cumhuriyetine
son vermiştir.
·
Osmanlılar ilk kez Çelebi Mehmet Döneminde
Venediklilerle savaşmışlardır.
·
1479:
Osmanlı-Venedik Antlaşması: Fatih Sultan Mehmet döneminde imzalanan
antlaşmayla Venedikliler ilk kez Osmanlı sularında ticaret yapma hakkı
(imtiyaz) kazandı ve Venedikliler buna karşılık olarak Osmanlılara her yıl
10.000 altın vergi ödemeyi kabul etti. Fatih döneminde imzalanan bu ticaret
antlaşmasıyla Venedikliler, İstanbul’da Balyos adı verilen elçiler bulundurma
hakkını da elde etmiştir.
·
1669:
Girit’in Fethi: Osmanlı padişahı IV. Mehmet döneminde Venediklilerden Girit Adası
alındı. 24 yıllık kuşatmadan sonra alındı.
·
1699:
Karlofça Antlaşması: II. Mustafa döneminde Osmanlı Devleti ile
Kutsal İttifak Devletleri (Avusturya-Venedik-Lehistan) arasında imzalanan bir
antlaşmadır. Bu antlaşmaya göre; ‘’Mora Yarımadası ve Dalmaçya kıyıları’’
Venedik’e bırakıldı.
OSMANLI-
ÇARLIK RUSYA İLİŞKİLERİ
·
Çarlık Rusya, 1547 yılında Korkunç İvan
tarafından kurulan, Büyük Petro zamanında İmparatorluğa dönüşen ve Birinci
Dünya Savaşı sırasında yıkılan bir devlettir. I. Petro döneminde Rusların
devlet politikasına dönüşen sıcak denizlere inme politikası nedeniyle
Osmanlılar ile Ruslar yüzyıllar boyunca savaşmışlardır.
·
1676-1681:
Osmanlı-Rus Savaşı: Osmanlı İmparatorluğu ile Çarlık Rusya
arasında yapılan ilk büyük savaştır. IV. Mehmet döneminde gerçekleşen bu
savaşta Osmanlı ordusuna Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutanlık etmiştir.
Osmanlı Devletinin zaferiyle biten bu savaş sonunda Bahçesaray Antlaşması imzalandı
·
1681:
Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması: Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya
arasında imzalanan ilk resmi antlaşmadır. IV. Mehmet Döneminde Kırım’da
imzalanan bu barış antlaşmasıyla Dinyeper Nehri iki devlet arasında sınır kabul
edildi.
·
1683-1699:
Kutsal İttifak ve Osmanlı Savaşları:
Çarlık Rusya’nın da taraf olduğu Kutsal İttifak Devletleri ile Osmanlı
Devleti arasında yapılan savaştır. Bu savaş sonunda Ruslar ile Osmanlılar
arasında 1700 yılında İstanbul Antlaşması imzalanmıştır.
·
1700:
İstanbul Antlaşması: Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasında
imzalanan bir barış antlaşmasıdır. Osmanlı padişahı II. Mustafa döneminde
imzalanan bu antlaşma göre; Azak Kalesi Ruslara bırakıldı ve Ruslar İstanbul’da
elçi bulundurma hakkı elde etti.
