1-
İslamiyet öncesi Arabistan
Yarımadası (Cahiliye Dönemi)
·
İslamiyet öncesi Arap yarımadasında göçebe hayat
süren ve hayvancılıkla geçimlerini sağlayan Araplara Bedevi denilmekteydi.
Şehirde yaşayan tarım ve ticaretle geçimlerini sağlayanlara ise Medeni denilmiştir.
·
Arapların Kabileler şeklinde örgütlenmeleri
nedeniyle Siyasi birlik yoktur. Kabileler arasında savaşlar yaşanmış, haram
aylarda (Zilhicce, Zilkade, Muharrem ve Recep) savaş yapılmaz ve Ukaz panayırı
düzenlenirdi. Bu şenliklerde spor müsabakaları, şiir ve Hitabet yarışmaları
düzenlenirdi.
·
Kabileler arasında kan davaları yaşanmış, toplum
sınıflara ayrılmış ve kız çocukları diri diri gömülmüş.(Bu Sebeplerden ötürü bu
döneme Cahiliye adı verilmiştir.)
·
Güneşe ve Ateşe tapma, Hıristiyanlık, Yahudilik,
Putperestlik (Lat, Uzza ve Menat putları) ve Hz. İbrahim’in dini olan Hanif dinine
inananlar vardı.. İslamiyet‘ten önce Hz. Muhammed, Hz. İbrahim’in dini olan
Hanif dinine inanmıştır.
Not: Mekke, Medine ve Taif’in bulunduğu
bölgeye Hicaz adı verilir.
2-
Hz. Muhammed Dönemi (571-632)
(Asrı Saadet Dönemi)
Hz.
Muhammed’in Hayatı:
· 571’de
Hz. Muhammed Doğdu
· 610’da
ilk vahyin Hz. Muhammed’e indirilmesi, Peygamberliğin verilmesi
· 615’da
Mekkeli Müşriklerin baskısı ve İslamiyeti yaymak için Habeşistan’a göç edilmesi
· 621’de
Akabe Biatlarıyla Medinelileri Hz. Muhammed’e sahip çıkacaklarına ve Hz.
Muhammed’e itaat edeceklerine dair söz vermeleri
· 622’de
Mekke’den, Medine’ye hicret edildi ve Medine şehir Devletinin kuruldu, Medine
sözleşmesinin imzalandı. (İslam Devletinin ilk anayasasıdır.)
· 632’de
Veda Hutbesi ve Hz. Muhammed’in vefat etti.
Hz.
Muhammed Dönemi Savaşlar:
·
Bedir Savaşı (624)(Savunma Savaşı):
Hicretten sonra Müslümanların Mekke de kalan mallarının yağmalanması üzerine
savaş başladı. Müslümanlıların Mekkelilere karşı kazandığı ilk
zaferdir. Esir alınan Mekkeliler on Müslüman’a okuma yazma
öğretmesi karşılığında serbest bırakıldı. Şam ticaret yollarının
egemenliği, kısmen Müslümanların eline geçti.
·
Uhut Savaşı (625)(Savunma Savaşı) :Mekkelilerin
Bedir savaşının intikamını almak istemesinden dolayı savaş yapılmıştır. Hz. Muhammed’in
emirlerine uymayan okçular yenilgiye yol açtı.
·
Hendek Savaşı (627)(Savunma Savaşı):Müslümanlar
Selman-ı Farisi’nin önerisi ile çevrelerine hendek kazarak savunma savaşı yapıyorlar. Savaş
sonunda müşrikler Müslümanları yok edemeyeceklerini anlamışlardır. Bu
savaş Mekkelilerin Müslümanlar üzerine son seferidir. Bu savaştan sonra,
Müslümanlar taarruza geçmiştir.
·
Hudeybiye Anlaşması (628): Mekkeli
Müşrikler ile Müslümanlar arasında imzalanan ve 10 yıl sürecek olan Bu anlaşma
ile Mekkeliler ilk kez Müslümanları hukuken tanıdılar.
·
Hayber’in Fethi (629): Medine
den gönderilen Yahudilerin olumsuz faaliyetleri ve Şam ticaret yoluna
zarar vermeleri üzerine Hayber alınmıştır.(ilk Fetih) Böylece Şam ticaret
yolunun güvenliği sağlandı.
·
Mute Savaşı(629): Bizansa
karşı yapılan ilk savaştır.
·
Mekke’nin Fethi (630): Hz.
Muhammed Mekkelilerin Hudeybiye Anlaşmasını bozması üzerine Mekke’yi
fethetti. Kabe putlardan temizlendi.
·
Huneyn Savaşı (630): Mekke’den
kaçan putperestlerin Taif Yahudileri ile birleşip Mekke’yi geri almak
istemeleri sonucunda yapıldı. Savaşı sonunda Taif kuşatılmış ise de
alınamamıştır. Ancak bir yıl sonra kendiliğinden teslim olmuştur.
·
Tebük Seferi(631): Bizans
İmparatorunun Arabistan üzerine sefere çıktığı haberinin alınması üzerine
bu sefer düzenlendi. Fakat asılsız olduğunu öğrenerek geri dönmüştür. Bu sefer
Peygamberimizin son seferidir
·
Veda
Hutbesi: Peygamberimizin
632 yılındaki veda haccında Müslümanlara yaptığı vaaz ve nasihatler olduğunu
söyleyebiliriz.
3-
Dört Halife
Dönemi(632-661)(Halife-i Raşidin)(Cumhuriyet Dönemi)
A-
HZ. EBUBEKİR
·
İçişlerindeki
sorunlar halledilmeye çalışıldı. Yalancı peygamberlerle, zekât vermeyenlerle ve Dinden dönenlerle
mücadele edildi, (Ridde Savaşları)
·
Hafızların
savaşlarda ölmesi üzerine Kuranı Kerim kitap haline getirildi
B-
HZ. ÖMER
Fetihler: Bu dönemde önemli fetihler yapıldı ve İslamiyet Arabistan
yarımadasının dışına yayıldı.
· Mısır, Kudüs, Suriye, ırak ve
İran fethedildi.
Devlet
teşkilatlanması:
·
Ülke
toprakları en büyük idari birim olan eyaletlere ayrıldı ve eyaletlere merkezden
valiler atandı.
·
Adli
teşkilat kuruldu ve kadılar tayin edildi.
·
Divan
örgütü kuruldu.
·
İlk
düzenli kara ordusu kuruldu
·
İkta
sistemi uygulanmaya başlandı
·
Beytül
mal kuruldu (devlet hazinesi)
·
Hicri
takvim hazırlandı. (Ay yılı esaslı takvim)
Savaşlar:
· Kasidiye
Savaşı, Celula Savaşı ve Nihavent Savaşı(642): Müslümanların Sasanileri yendiği
ve Sasani Devletinin yıkılmasıyla sonuçlanan savaşlardır. İran Müslümanların
eline geçti.
C-
HZ. OSMAN
Fetihler:
· Kuzey Afrika’da bulunan Libya,
Tunus ve Kıbrıs fethedildi.
Devlet
Teşkilatı:
· Şam valisi Muaviye tarafından
Suriye’de ilk İslam donanması kuruldu ve fethedildi
Not: Kuranı Kerim çoğaltıldı ve
önemli merkezlere gönderildi.
Not: Hz. Osman kendi kabilesine
mensup kişileri devletin önemli kademelerine getirmesi tepkilere neden oldu.
Müslümanlar arasında ilk iç karışıklıklar ortaya çıktı.
Savaşlar:
· Satüs
Savari:
Bizanslılar yapılan ilk deniz savaşı yapıldı.
D- HZ. ALİ:
İç karışıklıklar:
·
Cemel Vakası(Deve Olayı)(656): Hz. Osman’ın katillerinin bulunmaması Hz. Ali ile Hz. Aişe arasında yaşandı. Hz.
Talha ve Hz. Zübeyir şehit oldu. Hz. Ali devletin merkezini Küfeye taşıdı.
· Sıffın Savaşı(657) Savaşın sebebi: Şam Valisi Muaviye ile Mısır Valisi Amr İbn’ül As, Hz.
Ali’nin halifeliğini tanımamaları üzerine çıkan savaştır. Muaviye yenileceğini
anlayınca Asker Mızraklarının ucuna Kuranı Kerim sayfaları geçirecek ve Kuranı
Kerimin hakem olmasını isteyecek.
· Hakem Olayı(657):Muaviyenin temsilcisi hileyle Muaviyeyi Halife seçtirecektir. Halifelik
meselesinin daha da derinleşmesine ve Müslümanların Gruplar kurmasına neden
olmuştur.(Hz.Ali taraftarları, Muaviye taraftarları, ve Hariciler)
Not: Hz. Ali, Haricilerin suikastı
sonrası şehit edildi
4-
Emeviler(661-750)
Kuruluşu: Hakem olayından sonra Hz.
Ali’nin Hariciler tarafından şehit edilmesiyle Şam valisi Muaviye Şam’da
(Suriye) halifeliğini ilan etmiş ve Emevi Devletini kurmuştur(661).
Önemli gelişmeler:
·
Muaviye ölmeden önce oğlu Yezid’i veliahtı
olarak ilan etmiştir. Muaviyenin ölümünden sonra yerine oğlu Yezid geçmiştir.
Halifelik saltanata (Babadan oğla) dönüşmüştür.
·
Yezid’in Halifeliğini tanımayan Hz. Hüseyin ve
taraftarları pusuya düşürülerek Kerbela’da şehit edilmişlerdir. Bu gelişme
üzerine Müslümanlar Şii ve Sünni olmak üzere iki mezhebe ayrılmışlardır.
·
Siyasi ve Askeri alanda başarılı olan Emeviler;
Cezayir ve Fas fethedilmiş ve Kuzey Afrika’nın tamamı Müslümanların
hâkimiyetine girmiştir. Avrupa kıtasında yer alan İspanya fethedildi. Asya
kıtasında Afganistan ve Türkistan bölgesindeki Semerkant, Buhara ve
Maveraünnehir bölgesi fethedildi. (İslamiyet Hindistan’a kadar yayılmıştır.)
·
Milliyetçi ve Irkçı bir politika izleyen
Emeviler, Arap olmayan Müslümanları aşağılamak ve küçük düşürmek için Mevali
politikası uygulanmıştır.(Mevali: Azat edilmiş köle) Mevali Politikası
sebebiyle İslamiyet diğer toplumlar arasında fazla yayılmamıştır.
·
İlk İslam parası Emeviler döneminde basıldı ve
Arapça resmi dil kabul edildi.(Milliyetçilik)
·
Berid adı verilen posta teşkilatı kurulmuştur.
·
Savaşlar:
·
Kadiks
Savaşı(711): İspanya topraklarında yaşayan Vizigotlarla yapılan savaşı
Müslümanlar kazanmış ve İspanya’yı fethetmiştir. Emevilerde ordunun başında
Tarık bin Ziyad bulunmuştur.
·
Puvatya
Savaşı(732): Fransa topraklarında yaşayan Franklarla yapılan savaşı
Müslümanlar kaybetmiştir. Müslümanların Avrupa’daki ilerleyişi durmuştur.
Yıkılış: Emevilerin ırkçı bir politika
izlemeleri ve Emevi hanedanına mensup kişilerin devletin önemli kademelerine
getirilmesi tepkilere neden olmuştur. Emevilere karşı Ebul Abbas Abdullah’ın
öncülüğünde çıkan kanlı ayaklanma sonrası 89 yıl varlığını sürdürmüş Emevi
devleti yıkılmış(750) ve Emevi hanedanına mensup kişiler öldürülmüştür.
Emevilerin yerine Abbasi devleti kuruldu.
5-
Abbasiler (750-1258)
Kuruluş: Emevilere karşı ayaklanma başlatan(750)
Ebul Abbas Abdullah tarafından
kurulmuştur. Başkent 819’da Şam’dan Bağdat’a taşındı.
Önemli Gelişmeler:
·
Bilim, sanat ve Kültür alanında önemli
gelişmeler yaşanmıştır. Bağdat dönemin önem ilim ve kültür merkezlerinden biri
olmuştur. Bağdat’ta Nizamiye Medreseleri
açılmıştır. Moğol istilasıyla Bağdat’taki bütün eğitim kurumları harap edilmiş
ve kütüphaneler yakılıp yıkılmıştır.
·
Beytül
Hikme adında üniversiteler açıldı. Bu üniversiteler Latince ve Eski Yunan
eserlerini Arapçaya tercüme etmek amacıyla açılmışlardır.
·
Abbasilerin hoşgörülü politikasının etkisiyle
Türkler İslamiyet’le tanışmışlar ve İslamiyet’i kabul etmişlerdir. İslamiyet’i
kabul eden ilk beylik Karluklular,
ilk devlet ise Karahanlılardır.
·
Abbasiler, Türklerin Teşkilatçı ve Savaşçı
özelliklerinden faydalanmak için Türkleri orduda asker ve komutan olarak
görevlendirmişler, Eyaletleri yönetmeleri için Emirül Ümera (Vali) olarak tayin etmişlerdir.
·
Abbasiler, Türkler için Bizans sınırında(Maraş
Diyarbakır, Malatya ve Adana’da) Avasım
Şehirleri kurmuşlar ve Türkleri buralara yerleştirmişlerdir. Ayrıca Türklerin
savaşçı özelliklerini kaybetmemeleri için Samerra
şehirlerini kurarak Türkleri buralara yerleştirmişlerdir.
·
Abbasilerin zayıfladığı dönemlerde eyaletlere
vali (Emirül Umera) olarak atanan
yöneticiler bağımsızlıklarını ilan etmesiyle Tevaif-i Mülk adı verilen küçük devletçikler kurulmuştur. (Mısır’da;Tolunoğulları ve Akşitler, İran’da; Büveyoğulları, Maveraünnehir’de Samanoğulları
devletleri kuruldu)
Savaşlar:
· Talas Savaşı(751): Orta Asya’nın
hâkimiyeti için yapılan savaşta Abbasiler, Çinlileri yenmiştir. Bu savaşta
Karluklular Abbasilerin yanında savaşta yer almıştır. Abbasiler Çinlilerden Kağıt, Matbaa, Mürekkep, Pusula ve Barut
gibi icatları öğrendiler. (Türklerin Talas savaşı sonrası İslamiyet’le
tanışmaları ve Göktanrı inancı ile İslamiyet dini arasında benzerliklerin
olması Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinde etkili olmuştur.)
Hükümdarlar:
·
Ebu’l Abbas Abdullah: Abbasi Devletinin kurucusu ve Hz. Muhammed’in
amcası Abbas’ın torunu.
·
Harun
Reşit (786-809): İslam devleti en geniş
sınırlarına ulaştı ve Abbasiler en parlak dönemini yaşadı. Binbir Gece Masalları’nda geçen Bağdat halifesi
Harun Reşit’tir. Binbir Gece Masalları’nda özellikle bu dönemdeki İslam
hazinesinin zenginliği vurgulanır.
·
Mu’tasım: Türkler için Bağdat
yakınlarında Samerra şehrini kurdurmuştur.
İslam dünyasına karşı Bizans saldırılarını kırmaktır için Bizans sınırlarında
“Avasım” denilen Türk ordugahları kurdurdu.
Mu’tasım’ın ölümü üzerine merkez
otorite zayıfladı.
Yıkılış: Moğolların(İlhanlılar-Hülagü
Han) Bağdat’ı 1258’de İstila etmesiyle 508 yıl varlığını sürdüren Abbasiler
yıkılmıştır. Bağdat’ta taş üstünde taş kalmamış ve kütüphaneler Moğollar
tarafından yakılıp yıkılmıştır. Abbasi Halifesi de Memluk Devletine sığındı ve
Halifelik Memluk Devletine geçti, Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi(1517)
sonrası da Halifelik Osmanlı Devletine geçti. Cumhuriyet döneminde 1924’te
Halifelik makamı kaldırıldı.
Emeviler ile
Abbasileri Karşılaştırma:
·
Emeviler ırkçı bir politika izlemişken,
Abbasiler Hoş görülü bir politika izlemiştir.
·
Emeviler döneminde İslamiyet yayılmamış ama
Abbasiler döneminde İslamiyet yayılmıştır.
·
Emeviler siyasi ve askeri alanda başarılı iken,
Abbasiler bilim, kültür ve sanat alanında gelişme göstermişlerdir.
6-
Endülüs Emevi Devleti (756 -1031)
Kuruluş: Emevi Devletinin yıkılmasıyla
Abbasilerden kaçarak önce Kuzey Afrika’ya daha sonra ise İspanya’ya gelen Emevi
hanedanına mensup Abdurrahman tarafından, Kurtuba merkezli kurulan İslam
Devletidir.
Gelişmeler: Bilim, Kültür ve Sanat
alanında dikkat çeken Endülüs Emevi Devleti birçok eğitim-öğretim kurumu ve
kütüphane açmışlardır. Avrupa’nın her tarafından öğrenciler Endülüs’e öğrenim
için gelmişler, öğrendikleri bilgileri ülkelerinde halka öğretmişlerdir. Bugün
ki gelişmiş Avrupa’nın Bilim, Teknoloji, Hukuk alanındaki temelleri Endülüs
Emevi Devletine kadar uzanabilmektedir.
Kişiler: Ünlü mutasavvıf, İslam düşünürü ve şair Muhyiddin İbn Arabi bu dönemde yaşamıştır. Endülüslü-Arap
felsefeci, hekim, fıkıhçı, matematikçi ve tıpçı İbn Rüşd Kurtuba'da doğdu
Yıkılış: Avrupa’daki Hıristiyanların
birleşerek Endülüs Emeviler üzerine yaptıkları haçlı seferleri sonrası yıkılmıştır.
Kurtuba şehri Hıristiyanların eline geçmiştir.
7-
Beni Ahmer Devleti (1232 – 1492)
Kuruluş:
Muhammed b. Ahmer İspanyollar’la mücadele
ederek Gırnata merkez
olmak üzere bir devlet kurdu.
Gelişmeler: Yaklaşık 250 yıl varlığını koruyan bu devlet İspanya’da
yüksek kültür ve İslam medeniyetine ulaştı. Ancak askeri gücü fazla değildi. İspanyollar
buradaki Müslüman ve Yahudileri katlediyorlardı. II. Beyazıt’ın emriyle
Müslüman ve Yahudiler kurtarılarak Osmanlı topraklarına yerleştirilmişlerdir.(Oruç Reis ve Hızır
Reis)
Kişiler: Tarih sosyolojisinin kurucusu olarak bilinen
İbn-i Haldun bu dönemde yaşamıştır.
Eserleri: Gırnata’da bulunan
El-Hamra Sarayı en önemli eserleridir.
Yıkılış: İspanyolların
krallıklarının birleşmesi ve köşeye sıkışan Beni Ahmer Devletine
saldırmalarıyla Gırnata şehri düşmüş ve bu devlet yıkılmıştır.
İslam devletlerinde
başkentler:
· Hz.
Muhammed döneminden, Hz. Ali dönemine kadar Medine
· Hz.
Ali döneminde, Küfe
· Emevi
Döneminde, Şam
· Abbasiler
döneminde, Bağdat
· Endülüs
Emeviler döneminde Kurtuba
· Beni
Ahmer Döneminde Gırnata
İslam Tarihiyle ilgili
Kavramlar
·
Ukaz panayırı: Haram aylarda (zilkade, zilhicce, muharrem) Bütün
Arabistan kabilelerin katıldığı ve şiir, hitabet yarışmalarının yapıldığı
ayrıca kabilelerin mallarını getirip sattığı bir etkinliktir. Ticaret ve
kültürel açıdan Arabistan için önemli bir panayırdır.
·
Bedevi: göçebe yaşayan Araplara
verilen isim
·
Medeni: şehirlerde yaşayan Araplara
verilen isim
·
Akabe Biatleri: Medinelilerin Hz. Muhammed’e
bağlı kalacaklarına dair verdikleri söz
·
Muhacir: Mekke’den Medine’ye göç eden Müslümanlar
·
Ensar: Mekke’den göç edenlere ev
sahipliği yapan Medineli Müslümanlar
·
Medine Sözleşmesi: Hz. Muhammed’in Medine’ye göç
etmesinden sonra; Müslümanlar ile
Yahudiler arasında yapılan sözleşmedir. Medine şehir devletinin ilk anayasası
niteliğindedir. Yahudiler bu sözleşmeye uymadıkları için Medine’den çıkarılıp
Heyber kalesine göç ettirilmişlerdir
·
Mute
savaşı (629): Bizanslılar ile Müslümanların yaptığı ilk savaştır.
·
Veda Haccı(632):
Hz. Muhammed’in vefat etmeden önce bütün Müslümanlara yaptığı
nasihattir.
·
Yermük zaferi(634): Bizanslılar ilk kez yenilgiye
uğradı.
·
Mevali : (Azat edilmiş köle)Emevilerde müslüman olup Arap olmayanları
küçüksemek için kullanılmıştır.
·
Samara şehirleri: Abbasiler döneminde Türklerin
savaşçı özelliklerini kaybetmemeleri için yapılan ve Türklerin yaşadığı
şehirlerdir.
·
Avasım şehirleri: Abbasiler döneminde devletin sınır
güvenliğini sağlamak için sınır boylarında kurulan şehirlerdir.
·
TevaifiMülk: Abbasilerde Devletin
zayıfladığı Dönemlerde Abbasi valilerinin bağımsızlıklarını ilan ederek
kurdukları devletlerdir.
·
(Tolunoğulları,
Akşitler, Fatımiler, Büveyoğulları, Samanoğulları gibi devletler)
·
Zımmi: Müslüman olmayan halk
·
Fıkıh: İslam hukuku, Kelam: İslam felsefesi
·
Tefsir: Kuranı Kerimin yorumlanması, Meal: Kuranı Kerimin açıklanması
·
Hadis: Hz. Muhammed’in söylemiş
olduğu sözler
·
Sünnet: Hz. Muhammed’in davranışları
·
Siyer: Hz. Muhammed’in hayatı
İslam Devletlerinde alınan vergi çeşitleri:
·
Öşür: Müslümanlardan alınan vergi
·
Haraç: Gayrimüslimlerden alınan vergi
·
Cizye: gayrimüslimlerden askerlik
yapmamaları karşılığında alınan vergi (genç erkeklerden alınır)
·
Zekat: Müslümanların mal varlığının 1/40 ‘ini fakirlere vermesi
· Ganimet: savaşlarda elde edilen malların 1/5 İni devlete vermesi
