İlk Türk İslam Devletlerinde Toplumsal Yapının Özellikleri
· İlk Türk İslam devletlerinde toplum İslamiyet’in etkisiyle yeniden şekillenmiş, bu dönemde şehir hayatı
yaygınlaşmış, giyim ve kuşamda pek değişiklik
olmamıştır.
· İslamiyet öncesi Türk
toplumunda gündelik yaşamın işleyişini töre belirlerken, İslamiyet’in etkisiyle
töre kurallarının yanında İslami gelenek ve görenekler de etkili olmaya başlamıştır.
· İlk Türk Devletlerinde olduğu
gibi Türk İslam devletlerinde de bir sosyal tabakalaşma görülmemiştir.
· Türk İslam toplumunda,
İslamiyet öncesi Türk toplumlarında olduğu gibi pederşahi (ataerkil) aile
yapısı görülmektedir.
· Türkiye Selçukluları’nda bir
kadın örgütlenmesi olarak Bacıyan-ı Rum adı verilen teşkilat göze çarpar. Kadınların üretimde ve sosyal
yaşamda örgütlenmesini sağlayan
bu teşkilatın kurucusu,
Ahiliğin kurucusu Ahi Evran’ın eşi Fatma Bacı’dır.
Önemli kavramlar:
·
Kut Anlayışı :
İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde, devleti yönetme yetkisinin Gök Tanrı
tarafından hükümdara verildiğine inanılan anlayışa verilen ad. Devleti
yönetme yetkisi babadan oğla kan bağı yoluyla geçmektedir. Olumsuz yanı: Bütün
hanedan üyelerinin devleti yönetme hakkının olması, taht kavgalarına ve
devletin zayıflamasına neden olmuştur. Olumlu yanı: Yönetme yetkisinin Göktanrı
tarafından verildiğine inanılması, hanedan üyelerine saygıyı ve bağlılığı artırmıştır.(Bk. Göktanrı)
·
Atabeylik :
Selçuklularda hükümdar
çocuklarını eğiten hocaların(Atabey), merkezi otoritenin zayıfladığı dönemlerde
yönetimi ele geçirerek kurdukları devletlere verilen ad.
·
Şerri hukuk: Din kurallarına göre hazırlanan hukuk kurallarına verilen ad. Şerri davalara,
kadılar bakar.
·
Örfi hukuk: Kaynağı Töre olan hukuk kurallarına
verilen ad. Örfi davalara, Emridad bakar.
·
Çinicilik (porselen
süsleme sanatı)
·
Hat sanatı (Güzel yazı Yazma sanatı)
·
Minyatür (Kitap
resimciliği)gölge-ışık-derinlik yok
·
Tezhip (Kitap
Süsleme sanatı)
·
İkta Sistemi: Selçuklularda, devlete ait
topraklardan alınan vergilerin, devlet memurlarına maaşlarına karşılık olarak
verilmesiyle ortaya çıkan toprağa dayalı sisteme verilen ad. Osmanlılarda Tımar
Sistemi adıyla uygulanmıştır. Vergileri toplayan kişiye Tımarlı sipahi adı
verilir. Örnek: Toprağa dayalı bu
sistemde, devletten maaş alan bir memur ve devlete ait topraklardan toplanması
gerek vergiler vardır. Devlet, memuruna maaş ödemek yerine ve taşradaki
vergileri toplama görevi verecektir. Memur, devletten maaş almak yerine
taşradaki, devlete ait toprakların vergilerini toplayacak ve maaşını bu
gelirden karşılayacaktır. Not: İkta
Sitemi ilk kez Hz. Ömer döneminde uygulanmıştır
·
Hassa Ordusu:
Selçuklularda Hükümdara bağlı ve hükümdarı korumakla görevli ve başkente
ikamet eden orduya verilen ad. (Osmanlı Devletindeki karşılığı ise Kapıkulu
Ocağıdır.)
· Gulam-ı Saray: Selçuklular döneminde devşirme kökenli askerlerden oluşan, padişahı korumakla görevli olan ve başkentte yaşayan askerlere verilen ad. Not: Osmanlı Devletinde ise Yeniçeri ocağına denk gelen askeri birliktir.
