Orta Asya : Türklerin anayurdu olan Orta Asya, Kuzeyinde Sibirya,
Güneyinde Himalaya Dağları, Batısında Hazar Denizi ve Doğusunda Kingan
Dağlarıyla çevrilidir. İslamiyet öncesi Türk tarihi bu bölgede geçmektedir.
Türklere ait birçok kültür bölgeleri de
bu coğrafyada bulunmaktadır.
Türklere ait Orta Asya’daki Kültür
Bölgeleri :
1- Anav Kültürü: (MÖ 5000 - MÖ: 1000)
2- Afenesyovo Kültürü : (MÖ. 3000 - MÖ. 1700)
3- Andronovo Kültürü: (MÖ. 1700 - MÖ. 1200)
4- Karasuk Kültürü: (MÖ. 1200 - MÖ. 700)
5- Tagar Kültürü: (MÖ. 700 - MÖ. 100) TZ
Türklere ait Orta Asya’daki önemli şehirler :
Ötüken: Asya Hun ve Göktürklere
başkentlik yapmış olan Ötüken, Türkler için kutsal kabul edilen bir yerleşim
yeridir.
Karabalasagun: Uygurlar döneminde Türklere
başkentlik yapmış önemli yerleşim yerlerinden biridir.
Karakurum: Günümüzde Moğolistan sınırları
içerisinde bulunan ve Türklere ait ilk yazılı kaynak olan Orhun kitabelerinin
bulunduğu önemli yerleşim yerlerinden biridir.
Orta Asya’da bulunan
Göller ve Akarsular:
Aral gölü, Baykal gölü,
Balkaş gölü
Seyhun Irmağı (Siri derya),
Ceyhun Irmağı (Amu derya), Orhun ve Selenga nehirleri
Orta Asya’da kurulmuş
olan Türk Toplulukları:
Avarlar: Çin kaynaklarında juan juan
olarak bilinen Avarlar, İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir.
Bulgarlar: Balkanlarda varlığını sürdüren
Bulgarlar, Hıristiyanlığı kabul etmiş ve zamanla milli benliğini
kaybetmişlerdir.
Macarlar: Avrupa’da varlığını sürdüren
Macarlar, Hıristiyanlığı kabul etmelerinden dolayı milli benliklerini
kaybetmişlerdir.
Hazarlar: Museviliği resmi din olarak
kabul eden ilk Türk Devleti olan Hazarlar, İslamiyet’in Orta Asya’ya
yayılmasını önlemek için İslam ordularıyla mücadele etmişlerdir. Ticaretle
uğraşan Hazar Devletinde Cami, Kilise ve Havraların yan yana inşa edilmiş
olmaları dinsel hoşgörünün olduğunu gösterir.
Peçenekler: Bizans ordusunda paralı
askerlik yapmışlar. Malazgirt Savaşında Bizans ordusunda görev alan Peçenekler,
saf değiştirerek Büyük Selçuklu Devletinin tarafına geçmişlerdir.
Oğuzlar: Orhun- Selenga bölgesinde
yaşamış olan oğuzlar, Uygurların hâkimiyetine girmişlerdir. Oğuzlara mensup
aileler tarafından sırasıyla B.Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı devletleri
kurulmuştur.
Türgişler: Orta Asya’nın Araplaşmasını
önlemek için Emevilerle mücadele etmişlerdir.
Karluklular: Talas savaşında Çinlilere
karşı Abbasilere yardım etmişlerdir, İslamiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur.
Karahanlı devletinin kurulmasında etkili olmuşlardır.
Kırgızlar: Göktürk ve Uygurların
himayesinde yaşayan Kırgızlar, Uygur Devletine son vermişler ve Moğollar
tarafından (Cengiz han) yıkılmışlardır. Manas Destanı, Kırgızlara ait dünyanın
en uzun Destanı
Orta Asya’da kurulmuş
olan Türk Devletleri:
İskitler (Sakalar):
Tarihte Bilinen ilk Türk topluluğudur.
At’ı ilk kez evcilleştirenler İskitlerdir.
Asya Hun Devleti:
Ötüken merkezli kurulmuş olan Türk Devletidir.
Türkler ilk kez Teoman tarafından tek çatı altında
toplandı.(Türkler arasında siyasi birlik sağlandı)
Bilinen en önemli hükümdarları: Devletin kurucusu Teoman ile
Devlete en parlak dönemini yaşatan Metehan
İpek Yolunun hâkimiyeti için Çinlilerle mücadele etmişler ve
Çinlileri vergiye bağlamışlar.
Çinliler hunların akınlarından korunmak için Çin seddini
yapmışlardır
Devletin yıkılmasından sonra Avrupa’ya doğru 375’te Kavimler
Göçü yaşanmıştır
Kavimler Göçü : Çin’in
egemenliği altına girmek istemeyen Hunların, 375'te Orta Asya’dan Avrupa’ya
doğru gerçekleştirdiği göç hareketine verilen ad. Bu göç hareketi Hazar Denizi
ve Karadeniz’in kuzeyinden Doğu Avrupa’ya doğru gerçekleşmiş ve bu göçler
sırasında Doğu Avrupa’da yaşayan Germen ve Slav kavimler Avrupa’nın içlerine
doğru göç etmişlerdir. Kavimler göçünün bütün Avrupa’yı etkilemesi bazı
sonuçlar doğurmuştur.
Roma
imparatorluğu zayıflamasına. 395’te Doğu Roma ve Batı Roma olmak üzere 2’ye
ayrılmış.
İlkçağın
kapanmış, Ortaçağ başlamıştır.
Avrupa’da
Kilise ve Feodal beyler güçlenmiş.
Toprağa dayalı olan bir yönetim biçimi olan Feodal Sistemin
(Derebeylik) ortaya çıkmış.
Skolastik düşüncenin Avrupa’ya egemen olmuş.
Avrupa Hun Devleti kurulmuş.
I. Göktürk Devleti: (552-659)
Ortaasya’daki Avar Türklerinin hâkimiyetine son vererek
Ötüken merkezli kuruldu.
Devletin kurucusu Bumin Kağandır.
Akhunlara karşı Sasanilerle işbirliği yapmışlardır.
Sasanilere karşı Bizanslılarla işbirliği yapmışlardır
Türk adıyla kurulmuş ilk Türk devletidir.
Çinliler tarafından yıkılmışlardır
II.Göktürk Devleti (Kutluk
Devleti): (681-744)
Çin’in egemenliğinden kurtulmak için gerçekleşen Kürşad
isyanı başarısızlıkla sonuçlandı.
Kutluk kağan (ilteriş) liderliğinde gerçekleşen isyan
sonrası bağımsızlığını kazanan Türkler tarafından, Ötüken merkezli Kutluk devleti
kuruldu.
Türklere ait ilk yazılı kaynaklar olan Orhun kitabeleri Kutluk
Devletine aittir.
Karluk-Yağma-Çiğil Türk boyları tarafından yıkıldı
Devlet Yönetiminde Etkili olan kişiler: Vezir Tonyukuk,
Kutluk Kağan, Kapgan Kağan, Bilge Kağan ve Kültigin
Uygur
Devleti:(744-840)
Bilge Kül Kağan tarafından Karabalasagun (ordu balık)
Merkezli kurulmuş bir Türk devletidir
Yerleşik hayata geçen ilk Türk Devletidir.
İslamiyet öncesi Türklere ait ilk Mimari eserler bu dönemde
verilmiştir.
Mani dini kabul eden Uygurlar da, et yemek yasaklanmıştır.
18 harften oluşan Uygur alfabesini kullanmışlardır.
Kâğıt ve matbaayı Çinlilerde öğrenmişler ve kullanmışlardır.
Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır
Avrupa Hun Devleti:(375-469)
Kavimler Göçü sonrasında Macaristan topraklarında Balamir
tarafından kuruldu.
Avrupa Hun Hükümdarı Atilla döneminde, Bizanslılar vergiye
bağlanmıştır.
Bizans imparatorluğuyla, Margos ve Anatolios antlaşmaları
imzalanmıştır.
En parlak dönem Atilla döneminde yaşanmıştır, bu dönemde
Roma seferinde Roma’yı da vergiye bağladı.
Atilla’nın ölümünden sonra devlet yıkılış dönemine girdi.
