DEVLET
Yönetimi:
Türklerde
devlet yönetiminin temelini Kut Anlayışı oluşturmaktadır.
Kut anlayışı:
Göktanrı tarafından devleti yönetme yetkisinin bir hanedana (aile) verildiğine
inanılan anlayıştır. Devleti yönetme yetkisi (Kut yetkisi) babadan oğula kan
bağı yoluyla geçer. Hanedandan olan herkesin devleti yönetme hakkı vardır. Bu
durum taht kavgalarına ve devletin zayıflamasına neden olmuştur
İkili teşkilatlanma: Devletin daha rahat yönetilebilmesi için
kullanılan bir sistemdir. Devlet Doğu
ve Batı olmak üzere 2’ye ayrılır.
Doğuyu Kağan yönetir, Batıyı ise
kağanın kardeşi (Yabgu) yönetir. İlk
Türklerde ‘’Doğu’’ kutsal sayıldığı için Doğudaki hükümdarın yetkileri daha
geniştir
Kurultay (toy): devlet yönetiminde hükümdarın yanında bulunan
kurultay adını verdiğimiz meclis,
danışma niteliğindedir, devlet yönetiminde son söz hükümdarındır.
ORDU:
İlk
Türk Devletlerinde ordu-millet anlayışı
vardır. Eli silah tutan herkes asker sayılır. (çocuk ve yaşlılar hariç)
Paralı
askerlik yoktur, ordu atlı askerlerden oluşurdu.
İlk
kez Metehan döneminde onluk sistem kullanılmıştır
(ilk düzenli ordu teşkilatıdır)
SOSYO-EKONOMİK
HAYAT:
Ortaasya’da
Karasal iklimin etkisiyle yazların kurak geçmesi, yeryüzü şekillerinin dağlık
ve engebeli olması gibi sebeplerle topraklar tarıma elverişli değildir. Orta
Asya’daki İnsanlar hayatlarını sürdürebilmek amacıyla hayvancılık yapmışlardır.
Hayvanlarına
ot bulabilmek için göçebe yaşan tarzını
benimsemişlerdir. Yaz aylarında yaylak,
kış aylarında ise kışlak dediğimiz
vadilerde yaşamışlardır.
Göçebe
yaşam tarzından dolayı kölecilik ve
sınıflaşmalar ortaya çıkmamıştır
Uygurlarla
beraber Türkler tarımla uğraşmaya
başlayacaklar ve yerleşik hayata geçeceklerdir.
Kürk ve ipek ticaret yolu, madencilik,
dokumacılık ve dericilik alanlarında gelişmişlerdir.
İslamiyet öncesi Türk devletlerinde
toplumsal yapıyı oluşturan unsurlar.
Oğuş: Aile. (Sosyal yapının çekirdeğini
oluşturmaktadır.)
Uruğ: Aileler birliği. (Ailelerin birleşmesiyle
oluşan sosyal yapı)
Boy(Kabile): (Aileler birliğinin bir araya gelmesiyle
oluşan sosyal yapı)
Bodun (Millet): Boylar birliği. (boyların bir araya
gelmesiyle oluşan sosyal yapı)
İl (el- Devlet):
(Bodunların bir araya gelmesiyle meydana gelen sosyal yapı.) TZ
HUKUK:
Sosyal
hayatı Töre adını verdiğimiz yazılı olmayan hukuk kuralları
düzenlerdi. Son kararı veren hükümdar
olmasına rağmen Töreye aykırı karar veremezdi. Herkes Töre’ye uymak
zorundadır hükümdar da dâhil.
Göçebe
yaşam sebebiyle uzun süreli hapis
cezaları verilmezdi (en fazla 10 gün)
Uygurlarla
beraber yazılı hukuk kuralları
oluşturulmaya başlandı
DİN:
İlk
Türk devletlerinde birçok dine inanılmıştır.
Orta
Asya’da mezarların oda şeklinde yapılması ve ölülerin özel eşyalarıyla
gömülmesi ilk Türklerde ahret inancının olduğunu göstermektedir.
Göktanrı İnancı: İlk Türklerde yaygın olarak benimsenen bir
dindir. Bu dinde Evreni ve Dünyayı meydana getiren bir yaratıcı vardır, bu
yaratıcı tektir ve gökyüzünde yaşar. Bu dinde Cennet (Uçmağ) - Cehennem(Tamu)
inancı bulunur. Yaratıcıya şükretmek için Kurban kesilir.
Atalar kültü: Bu inanç sisteminde Türkler atalarının
ruhlarının kendilerini koruduklarına inanmışlar ve atalarının ruhlarını kutsal
saymışlardır.
Totemizm:
İlk Türk Devletlerinde yaygın olan bir inançtır. Bu inanca göre Doğadaki bitki
ve canlıların kutsal oldukları varsayılmaktadır.
Hıristiyanlık: Bulgar ve Macarlar kabul etmişler
Musevilik:
Yahudilerin inandığı dindir. Hazar Türkleri tarafından devletin dini olarak kabul
etmişlerdir.
Şamanizm:
İlk Türkler arasında yaygın olan Şamanizm, sihir ve büyücülükle ilgilenen inanç
sistemidir.
Maniheizm:
Uygurların kabul ettiği Mani dini, savaşmayı, et yemeyi yasaklamış ve tarımı,
yerleşik hayatı özendirmiştir.
İslamiyet:
Orta Asya’da İslamiyet’i kabul eden ilk Beylik Karluklar, ilk devlet ise Karahanlılardır.
EDEBİYAT:
İlk
Türk Devletlerinde sözlü edebiyat
gelişirken,
Uygurlarla
beraber yazılı edebiyat gelişmeye
başladı.
Sözlü edebi eserler (Destanlar)
Oğuz kağan Destanı
(Hunlar),
Alper Tunga ve Şu Destanları ( İskit-saka)
Ergenekon ve Bozkurt Destanları(Göktürkler)
Göç ve Türeyiş Destanları (Uygurlar)
Manas
Destanı ( Kırgızlar ),
Dede korkut
hikayeleri ( oğuzlar)
Yazılı Edebiyat
Orhun Kitabeleri: II. Göktürk ait olan Orhun Kitabeleri,
Türklere ait ilk yazılı belgelerdir.
Yenisey Yazıtları (Kırgızlar)
Karabalasagun Yazıtları (Uygurlar)
Türklerin kullandığı alfabler
Göktürk
(38
harf) Alfabesi
Uygur
(18
harf) Alfabesi
Sogd(Çin)
Alfabesi
Latin(Avrupa
)
Alfabesi
Kiril(Rus) Alfabesi
Arap
Alfabesi
BİLİM
VE SANAT:
İlk Türklerin 12 hayvanlı Takvimi hazırlamaları, gökyüzünü
incelediklerini ve Astronomi biliminde
geliştiklerini gösterir
Kağıt
ve matbaayı ilk kullanan Türk
devleti Uygurlar’dır.
İlk
Türklerde göçebe hayatın etkisiyle taşınabilir
sanat eserleri yapılmış ve hayvan-bitki motifleri kullanılmıştır.
Uygurların
yerleşik hayata geçmesiyle mimari
eserler verilmeye başlandı.(taşınamaz sanat eserleri yapıldı)
Bazı
el sanatları da gelişmiştir(Minyatür-çinicilik-Fresko)
Hükümdarlığın Sembolleri
Otağ
(hükümdar Çadırı)
Örgin
(Hükümdar Tahtı)
Tuğ
(Devlete ait bayrak)
Davul,
yay
Hükümdarın unvanları: Han, Hakan, Kağan, yabgu, İlteber,
İlteriş, İdikut, Şanyu
Önemli Kavramlar
Hatun
(hükümdarın
eşi)
Buyruk: Bakan (Hükümet
üyesi)
Yabgu: Hükümdarın kardeşi,
Ülkenin Batı kısmını yönetir.
Tigin(Tekin): hükümdarın
oğlu
Ayukı: hükümet
Aygucu: başbakan (Hükmet
başkanı)
Bitiğçi-Tamgacı: Yazışma işleriyle
ilgilenen görevli kişiye verilen ad.
Tarkan: Ordu komutanı
Tudun: Vergi toplayan
kişi
Yargucı: Yargıç-Hakim
Yargu: Mahkemeler
Kurgan: Mezar
Balbal: Mezar taşı (kişinin
hayattayken öldürdüğü kişi sayısı kadar mezar başına dikilen küçük taşlara
verilen ad)
Yuğ: cenaze töreni
Koşuk: şiir
Sav: atasözü
Kımız: at sütünden elde
edilen bir tür içki
Sağu: cenaze
törenlerinde söylenen ağıtlar
Uçmağ: cennet
Tamu: cehennem
Şaman –Kam- Baksı (din Görevlileri)
