Büyük Selçuklular
zamanında Anadolu’ya tanımak ve ganimet elde etmek amacıyla Çağrı Bey döneminde
Anadolu’ya ilk akınlar düzenlenmiştir.
Sultan Alparslan
döneminde Anadolu’ya yerleşmek amacıyla akınlar yapılmıştır.
Pasinler Savaşında
Anadolu’nun kapıları Türklere aralanmış, Malazgirt Savaşında ise Anadolu’nun
kapıları Türklere açılmıştır.
Büyük Selçuklular
ile Bizanslılar arasında 1071’de yapılan Malazgirt Savaşından sonra Anadolu’nun
kapıları Türklere açıldı.
Büyük Selçuklu
Sultanı Alparslan, komutanlarına Anadolu’yu fethetme emrini vermiştir.
Sultan Alparslan
Anadolu’yu fetheden komutanlara fethettikleri topraklar ‘’Kılıç Hakkı’’ olarak
kendilerine verilmiş ve Anadolu’da beylikler kurulmuştur.
Orta Asya’dan göç
eden Oğuz Türkleri, Büyük Selçuklu Devletinin aracılığıyla Anadolu’ya
yerleştirilmişlerdir.
Türklerin
Anadolu’da ilk yerleştikleri yer Ahlat’tır. Bitlis’in bir ilçesi olan Ahlat,
Van Gölü kıyısında bulunur.
12. Yüzyıldan
itibaren Ünlü İtalyan seyyah Marco Polo ve Arap Gezgin İbni Batuta Anadolu için
‘’Türkiye’’ adını kullanmışlardır.
1- Anadolu’da
kurulan Birinci Dönem Türk Beylikleri
Not: İçişlerinde
bağımsız hareket eden Birinci Dönem Türk
Beylikleri dışişlerinde ise Büyük Selçuklu Devletine bağlı kalmışlardır.
Danişmentliler
(1080-1178):
Sivas, Tokat,
Amasya ve Kayseri dolaylarında kurulmuş bir beyliktir.
Danişmentliler,
Haçlılara karşı Türkiye Selçuklu Devletiyle ittifak yapmıştır.
Tokat’ta bulunan
Yağıbasan Medresesi, Danişmentlilere ait bir mimari eserdir. Yağıbasan
Medresesi, Türklerin Anadolu’da kurdukları ilk medresedir.
Amasya’daki
Hilafet Gazi Kümbeti’de Danişmentlilere ait mimari yapılardır.
Mengücekler
(1071-1228):
Erzincan, Kemah,
Divriği dolaylarında kurulmuş bir beyliktir.
1985 yılında
UNESCO Dünya Mirası listesine alınan Divriği Ulu Cami Mengüceklilere ait bir
mimari yapıdır.
Sitte Melik Kümbeti’de
Mengüceklilere ait bir mimari yapıdır.
Saltuklular
(1072-1202):
Erzurum merkezli
kurulan bir Türk beyliğidir.
Erzurum’da bulunan
Üç Kümbet ve Mama Hatun Kümbeti Saltuklulara ait bir mimari yapıdır.
Artuklular
(1102-1231):
Üç koldan meydana
gelir.
-Mardin
Artukluları: Mardin
-Hasankeyf
Artukluları: Hasankeyf
-Harput
Artukluları: Diyarbakır
Diyarbakır Ulu
Cami, Malabadi Köprüsü (Silvan), Zinciriye Medresesi (Mardin), Mesudiye
Medresesi(Mardin), Babüssür Cami
(Mardin), Artuklu Hamamı (Hasankeyf) bu dönemde inşa edilen mimari eserlerdir.
Not: Mekanik
alanında önemli çalışmalarda bulunan ünlü Fizikçi El Cezeri bu beylik döneminde
yaşamıştır
Çaka Beyliği:
İzmir dolaylarında kurulan bir beyliktir.
Denizcilikle
uğraşan ilk Türk beyliği Çaka Beyliğidir.
Bu beyliğin
kurucusu olan Çaka Bey, Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Kılıçarslan tarafından
öldürülmüştür.
(Türkiye Selçuklu
Sultanı I. Kılıçarslan, Çaka Bey’in kızıyla evlidir.)
Çaka Bey’in
ölümünden sonra İzmir ve çevresi Bizanslıları kontrolüne girmiştir.
Not: Bitlis
merkezli kurulan Dilmaçoğulları ile Ahlat merkezli kurulan Ahlatşahlar da
Anadolu’nun Türkleşmesine katkıda bulunan Türk beylikleridir.
Not: Anadolu’da
kurulan Birinci Dönem Türk Beyliklerini tek çatı altında toplayan Anadolu
Selçuklu Devleti Anadolu’nun Türk siyasi Birliğini sağlayan ilk devlet
olmuştur.
2-Anadolu Selçuklu
Devleti (1071-1308)
Süleyman Şah
tarafından 1077 yılında İznik merkezli kurulan Türk Devletidir.
(Süleyman Şah,
1075 yılında İznik’i Bizanslılardan almıştır.)
Büyük Selçuklu
sultanı Melikşah’ın ilan ettiği bir fermanla Süleyman Şah’ı Anadolu’nun
hükümdarı olarak tanımasıyla Türkiye Selçuklu Devleti kuruldu.
Devletin kurucusu
olan Süleyman şah, Suriye Selçukluları ile yapılan savaşta ölünce Suriye’ye
gömülmüştür.(Süleyman şah türbesi)
Süleyman Şah’ın
ölümüyle yerine oğlu I. Kılıçarslan tahta geçmiştir. I. Kılıçarslan,
Kayınbabası olan Çaka Beyi öldürmüştür.
I. Kılıçarslan
döneminde Birinci Haçlı Seferi ile mücadele edilmiştir. İznik’in Haçlılara
kaybedilmesiyle devletin başkenti Konya’ya taşındı.
II. Kılıçarslan
döneminde Bizanslılara karşı büyük bir zafer olan Miryokefalon savaşı (1176)
kazanıldı. Anadolu’nun tapusu olarak görülen Malazgirt Savaşıyla Türklerin
Anadolu’dan çıkarılamayacağı Bizanslılarca kabul edildi. Bu savaştan sonra
Anadolu için Türkiye adı kullanılmaya başlandı.
Türkiye Selçuklu
Devletine en parlak dönemi yaşatan Aleaddin Keykubat, Anadolu’daki Türk
Beyliklerini tek çatı altında toplayarak Anadolu’nun Türk siyasi birliği
sağlamıştır.
Alaaddin Keykubat
döneminde Harzemşahlarla yapılan Yassıçemen savaşında (1230) Harzemşahlar
yıkıldı ve Moğollarla komşu olundu. (Anadolu’da Moğol tehlikesi ortaya
çıkmıştır)
Bir yemek sırasında
Alaaddin Keykubat’ın zehirletilerek öldürülmesiyle yerine oğlu II. Gıyasettin
Keykubat geçmiştir. (II. Gıyasettin Keykubat’ın tahta çıkmasında etkili olan
Sadettin Köpek adındaki devlet adamının Alaaddin Keykubat'ın zehirletilmesinde
de parmağı vardır.)
II. Gıyasettin
Keyhüsrev döneminde Anadolu’da çıkan Baba İshak İsyanı (1240) Anadolu Selçuklu
Devletinin güç kaybetmesine neden olmuştur
II. Gıyasettin
Keyhüsrev döneminde Moğollarla yapılan Kösedağ savaşında(1243) Türkiye Selçuklu
Devleti Moğollara karşı ağır bir yenilgi aldı.
,
Kösedağ Savaşı;
Erzincan, Sivas
dolaylarında Moğollarla-Selçuklular arasında gerçekleşen bir savaştır.
Kösedağ Savaşında
Moğol Ordusuna Baycu Noyan komutanlık etmiştir. Bu Savaşta Moğollara karşı ağır
bir yenilgi alındı.
Kösedağ Savaşı
sonrasında;
Anadolu Selçuklu
Devleti yıkılış sürecine girdi ve Anadolu’daki siyasi otoritesini kaybetti.
Anadolu’da
Moğollar etkin olmaya başladı ve Anadolu’da ikinci dönem Türk Beylikleri
kuruldu.
Not: Moğol
İmparatorluğu Asya’nın büyük çoğunluğu ele geçirmiş olan yağmacı bir devlettir.
Devletin kurucusu olan Cengiz Han’ın ölümüyle Moğol İmparatorluğunun toprakları
dört parçaya ayrılmıştır.
- Karadeniz’in kuzeyinde Altın Orda,
- İran’da İlhanlılar,
- Orta Asya’da Çağatay Hanlığı ve
- Çin’de Kubilay Hanlığı kurulmuştur.
Not: Kösedağ
Savaşından sonra Türkiye Selçuklu Devletinin Anadolu’da otoritesini
kaybetmesiyle İlhanlılar Anadolu’da söz sahibi olmaya başladı.
Türkiye Selçuklu
Sultanı II. Mesut’un 1308’de ölümüyle devlet yıkıldı
Not: Osmanlı
Devleti, Türkiye Selçuklu Devletinin temelleri üzerine kurulmuştur.
Not: Anadolu’da
kurulan ikinci Dönem Türk Beyliklerinden biri olan Karamanoğulları kendilerinin
Anadolu Selçuklu Devletinin varisi olarak görmüşlerdir.
Türkiye Selçuklu
Devleti;
- Anadolu’nun Türkleşmesinde
- Anadolu’da İslamiyet’in yayılmasında
- Anadolu’nun ticaret merkezine dönüşmesinde önemli katkıları olmuştur.
Türkiye Selçuklu
Devletinde;
Devlet
meselelerinin görüşüldüğü meclise Divanı Saltanat (Divanı Ala) adı verilir.
Hükümdar
çocuklarına Melik adı verilir
Hükümdar
çocuklarının eğitiminden sorumlu hocalara Atabey adı verilir.
Vilayetlere
gönderilen askeri valilere Emir adı verilir.
Esnaflar
arasındaki birlik ve beraberliği sağlayan kuruma Ahi Teşkilatı adı verilir
Donanma’dan
sorumlu komutana Reisül Bahr adı verilir.
Hükümdara vekalet
eden yöneticilere Naib adı verilir.
Hükümdarı
korumakla görevli olan ve üç ayda bir maaş alan orduya Hassa Ordusu adı
verilir.
Türkiye
Selçuklularında Divan çeşitleri:
Divanı istifa:
Mali İşler
Divanı Arz: Askeri
işler
Divanı Tuğra:
Yazışma işleri
Divanı İşraf:
Denetim işleri
Türkiye
Selçuklularında Ekonomi:
Anadolu Selçuklu
Devleti Döneminde Anadolu, Ticaret merkezi haline geldi. Yollar yapıldı,
Ticaret yollarının güvenliği sağlandı, yollar üzerinde kervansaraylar yapıldı
ve sigortacılık sistemini ilk kez uygulandı. (Türkiye Selçuklu Devletinin
sınırları içerisinde yabancı tüccarların mallarına bir zarar gelmesi durumunda
devlet bunu karşılamıştır.)
Hukuk
Kaynağını din
kurallarından alan Şerri mahkemelere Kadılar başkanlık ederdi
Kaynağını
Gelenek-Görenek’ten (Töre) olan Örfi Mahkemelere Emri Dad başkanlık ederdi.
Türkiye
Selçuklularında gelişen El sanatları:
Not: İslam
dininden kaynaklı heykel ve resim yasaklamıştır
Çinicilik
(porselen süsleme sanatı)
Hat sanatı (Güzel
yazı Yazma sanatı)
Minyatür (Kitap
resimciliği) gölge-ışık-derinliğin olmadığı küçük resimler
Tezhip (Kitap
Süsleme sanatı)
Halı – Kilim
dokumacılığı
3-Anadolu’da
kurulan İkinci Dönem Türk Beylikleri
Türkiye Selçuklu
Devletinin Kösedağ savaşından sonra otoritesini kaybetmesiyle Anadolu’da
kurulan beyliklere verilen ad.
Aydınoğulları
–Aydın
Menteşeoğulları-
Muğla
Saruhanoğulları
–Manisa
Germiyanoğulları-
Kütahya
Karesioğulları –
Çanakkale
Candaroğulları-
Sinop
Eretna beyliği-
Sivas
Osmanoğulları –
İznik-Bilecik
Hamitoğulları –
Burdur
Tekeoğulları –
Antalya
Ramazanoğulları –
Adana
Karesioğulları-Güneydoğu
Anadolu Bölgesi
Karamanoğulları –
Konya
Not: Osmanlı
Devleti; Anadolu’da kurulan İkinci Dönem Türk Beyliklerini tek çatı altında
toplayarak Anadolu’nun Türk siyasi Biriliğini ikinci kez sağladı.
Not: İkinci Dönem Türk Beyliklerinden biri olan Karaman oğulları kendilerini Anadolu Selçuklu Devletinin varisi olarak görmüştür. Nedeni; Karamanoğullarının Konya merkezli kurulmuş olmasıdır.
