Tarih Ansiklopedisi

Tanzimat Döneminin en önemli devlet adamlarından birisidir ve Tanzimat edebiyatının en fazla eser veren yazarlarındandır. Şinasi ve Namık Kemal ile birlikte “batılılaşma” kavramını ilk defa ortaya atan Osmanlı aydınları arasında yer alır. Sultan Abdülaziz döneminde Avrupa'ya kaçarak Jön Türkler'e katılan Ziya Paşa, Çıkardığı gazete aracılığıyla devrin hükûmetini eleştirdi. Ziya Paşa'nın Sözleri # Nush ile uslanmayanı etmeli tekdir, Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir (Açıklaması: Nasihat ile uslanmayanı azarlamalı, azarlama ile uslanmayanı dayak atmalı) # Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz, Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde (Açıklaması: Kişinin aynası yaptığı işlerdir, laflarına bakılmaz; çünkü kişinin aklının seviyesi ancak yaptığı işlerle ortaya çıkar.) # Bi-baht olanın bağına bir katresi düşmez, Baran yerine dürr ü güher yağsa semadan (Açıklaması: Gökyüzünden yağmur yerine inci ve mücevher yağsa talihsiz olanın bahçesine bir damlası bile düşmez.) # Asude olam dersen eğer gelme cihana, Meydana düşen kurtulamaz seng-i kazadan (Açıklaması: Eğer mutlu ve rahat olmak istersen bu dünyaya hiç gelme; çünkü şu hayat meydanına bir defa düşen kaza taşlarından -ızdırap verici dertlerden- kurtulamaz.) # Dehrin ne safa var acaba sim ü zerinde İnsan bırakır hepsini hin-i seferinde (Açıklaması: Dünyanın altınında ve gümüşünde ne mutluluk olabilir ki? İnsanlar o kaçınılmaz son yolculuğa çıkarken zaten bunların hepsini geride bırakır.) # Yıldız arayıp gökte nice turfa müneccim Gaflet ile görmez kuyuyu reh-güzarinde (Açıklaması: Birçok acemi müneccim, gökte yeni yıldızlar keşfedeyim derken gaflete dalarak yollarının üzerindeki kuyuyu görmez.) # Onlar ki verir laf ile dünyaya nizamat Bin türlü teseyyüp bulunur hanelerinde (Açıklaması: Onlar ki dünyayı sözleriyle düzene sokmak isterler, oysa onların evlerine gidip bakın, kendi evlerinde bin türlü ihmal ve düzensizlik görürsünüz.) # İnsana sadakat yaraşır görse de ikrah Yardımcısıdır doğruların Hazret-i Allah (Açıklaması: İnsan hayatta ne kadar çok hile ve kötülükle karşılassa da Allah’a ve vatanına bağlılıktan vazgeçmemelidir; çünkü Allah doğruların yardımcısıdır.) # Milyonla çalan mesned-i izzette ser-efraz Birkaç kuruşu mürtekibin cây-ı kürektir (Açıklaması: Yüksek ve şerefli mevkilerdeki güçlerine güvenip milyonları çalanlar başı dik, alnı açık dolanırken; birkaç kuruş çalan hırsız kürek cezasına çarptırılır.) # Bed-asla necabet mi verir hiç üniforma Zer-dûz palan vursan da eşek yine eşektir (Açıklaması: Kötü yaradılışlı birine üniforma ya da gösterişli, pahalı giysiler soyluluk verir mi hiç; eşeğe altın işlemeli semer vursan da eşek yine eşektir.) # Erbab-ı kemali çekemez nakıs olanlar Rencide olur dide-i huffaş ziyadan (Açıklaması: Nasıl ki yarasanın gözü güneş ışığından, aydınlıktan rahatsız olursa eksiği olanlar, cahil olanlar da olgun ve bilgili insanlardan hoşlanmaz, onları çekemezler.) # İkbal için ahbabı siayet yeni çıktı Bilmez idik evvel bu dirayet yeni çıktı (Açıklaması: Yüksek mevkilere erişebilmek için dostlarını çekiştirmek moda oldu; eskiden bu tür çirkinlikleri bilmezdik, bu çeşit hüner ve beceriler yeni çıktı.) # Sadıkları tahkir ile red kaide oldu Hırsızlara ikram-ü inayet yeni çıktı (Açıklaması: Vatanına, milletine bağlı olanları aşağılamak ve onları reddetmek kural haline geldi, hırsızlara ikramda bulunmak ve yardım etmek ise yeni çıktı.) # Hak söyleyen evvel dahi menfur idi gerçi Hâinlere amma ki riâyet yeni çıktı (Açıklaması: Gerçi eskiden de doğruyu söyleyenlerden nefret edilirdi ama hainlere saygı göstermek, onları koruyup kollamak, onların emirlerine uymak yeni çıktı.) # Eyvah bu bazîçede bizler yine yandık Zîra ki ziyan ortada bilmem ne kazandık (Açıklaması: Eyvahlar olsun ki bu oyunda yine bizler yandık; çünkü zarar ortada bu konuda ne kazandığımızı bilmiyoruz, daha doğrusu hiçbir şey kazanmadık…)