Tarih Ansiklopedisi

• Doğuda;  Kingan dağları 

• Batıda; Hazar Denizi

• Güneyde; Himalaya dağları

• Kuzeyde; Sibirya

• Aral gölü, Baykal gölü, Balkaş gölü

• Seyhun Irmağı (Siri derya) - Ceyhun Irmağı(Amu derya)

• Orhun ve Selenga nehirleri

• Ötüken, Karabalasagun, Balasagun, Karakurum, Taşkent, Buhara, Semerkant, Kaşgar, Turfan, Merv, Cent

• Tarihte Bilinen ilk Türk topluluğudur

• At’ı ilk kez evcilleştirmişler

• Ötüken merkezli kuruldu

• Türkler ilk kez Tek çatı altında toplandı.(siyasi birlik sağlandı)

• Bilinen en önemli hükümdarları:

• Teoman (kurucu), Metehan (en parlak)

• İpek Yolunun hâkimiyeti için Çinlilerle mücadele etmişler ve Çinlileri vergiye bağlamışlar.

• Çinliler hunların akınlarından korunmak için Çin seddini yapmışlardır

• Devletin yıkılmasından sonra Avrupa’ya doğru Kavimler Göçü (375) yaşanmıştır

• Ortaasya’daki Avar Türklerinin hâkimiyetine son vererek Ötüken merkezli kuruldu.

• Devletin kurucusu Bumin Kağan

• Akhunlara karşı Sasanilerle işbirliği yapmışlardır

• Sasanilere karşı Bizanslılarla işbirliği yapmışlardır

• Türk adıyla kurulmuş ilk Türk devletidir.

• Çinliler tarafından yıkılmışlardır

• Çin egemenliğinden kurtulmak için yapılan ama başarısız olan Kürşad isyanı sonraki isyanlara örnek olacak ve en son isyanda Kutluk Kağan (ilteriş) tarafından Ötüken merkezli 2. Göktürk devleti kuruldu.

• Türklere ait ilk yazılı belgeler bu döneme aittir (Orhun kitabeleri ’yazıtları’ )

• Devlet Yönetiminde Etkili olan kişiler: Vezir Tonyukuk, Kutluk Kağan, Kapgan Kağan, Bilge Kağan ve Kültigin

• Karluk-Yağma-Çiğil Türk boyları tarafından yıkıldı

• Bilge Kül Kağan tarafından Karabalasagun (ordu balık) Merkezli kurulmuş bir Türk devletidir

• Yerleşik hayata geçen ilk Türk Devletidir(mani dini)

• 18 harften oluşan Uygur alfabesini kullanmışlar

• Kâğıt ve matbaayı Çinlilerde öğrenmişler ve kullanmışlar

• Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır

• Kavimler Göçü sonrasında Bugünkü (Avrupa) Macaristan topraklarında Balamir tarafından kuruldu.

• Bizanslılar vergiye bağlanmış ( Margos ve Anatolios barışı)

• En parlak dönem Atilla döneminde yaşanmıştır, bu dönemde Roma seferinde Roma’yı da vergiye bağladı.

• Atilla’nın ölümünden sonra devlet parçalandı

• Avarlar:  Çin kaynaklarında juan juan olarak bilinen Avarlar, İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir.

• Bulgarlar:  Balkanlarda kurulan Türk devleti Hıristiyanlığı kabul etmiş ve zamanla milli benliğini kaybetmiştir.

• Macarlar: Avrupa’da kurulmuş bir Türk devletidir. Hıristiyanlığı kabul etmelerinden dolayı milli benliklerini kaybetmişlerdir.

• Hazarlar: Museviliği resmi din olarak kabul eden hazarlar, İslamiyet’in Orta Asya’ya yayılmasını önlemek için İslam ordularıyla mücadele etmişlerdir. Ticaretle uğraşan hazarlarda dinsel hoşgörü vardır. (Cami, Kilise ve Havralar yan yana yapılmışlardır)

• Peçenekler: Bizans ordusunda paralı askerlik yapmışlar

• Oğuzlar: Orhun – Selenga bölgesinde yaşamışlar ve Uygur devleti kurulduktan sonra Uygurların hâkimiyetine girmişlerdir. Sırasıyla B.Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı devlerini kurmuşlardır.

• Türgişler: Orta Asya’nın Emevilerin eline geçmesini ve Araplaşmasını önlemek için Emevilerle mücadele ettiler.

• Karluklular: Talas savaşında Çinlilere karşı Abbasilere yardım etmişlerdir, İslamiyet’i kabul eden ilk Türk beyliktir. Karahanlı devletinin Kurulmasında etkili olmuşlardır.

• Kırgızlar:  Göktürk ve Uygurların himayesinde yaşayan Kırgızlar Moğollar tarafından (Cengiz han) yıkılmışlar. Kırgızlara ait Manas Destanı dünyanın en uzun Destanıdır.